Ochrona zabytków techniki transportowej w południowo-wschodniej Polsce

Abstract

Artykuł prezentuje aktualny stan i wykorzystanie zasobów zabytków techniki transportu w czterech województwach południowo-wschodniej Polski (małopolskim, podkarpackim, lubelskim i świętokrzyskim). Dokonano ich zinwentaryzowania w oparciu o materiały źródłowe, zestawienia w formie tabel, przestrzennego ujęcia na tematycznej mapie i opisu zasadniczych walorów w miejscach najbardziej zasobnych w zabytki. Z ich analizy wynika, że województwo małopolskie ma takich zabytków najwięcej (4 miejsce według krajowej ewidencji zabytków) i są one związane głównie z transportem kolejowym. Względnie mało jest ich w województwie świętokrzyskim (11 miejsce), ale za to, oprócz zabytków kolejowych, duży odsetek stanowią tam zabytki sztuki inżynierskiej. Wśród placówek muzealnych wyróżniają się dużymi zasobami zabytków muzea małopolskie (krakowskie Muzeum Inżynierii Miejskiej i Muzeum Lotnictwa Polskiego, szczucińskie Muzeum Drogownictwa i Skansen Taboru Kolejowego w Chabówce). Kursujące okresowo zabytkowe kolejki wąskotorowe są lokalnymi atrakcjami turystycznymi (bieszczadzka „Ciuchcia”, przeworski „Pogórzanin”, nałęczowska Nadwiślańska Kolejka Wąskotorowa, Starachowicka Kolej Wąskotorowa, świętokrzyska „Ciuchcia Express Ponidzie”). Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego z zakresu technicznego, w tym również zabytków transportu, może ożywić rozwój turystyki w słabiej dotąd wykorzystanych turystycznie rejonach omawianych województw. Wiele obiektów – świadectw dawnej techniki transportowej czeka jeszcze na objęcie ich ochroną.

The article presents a contemporary state and usage of transport engineering monuments in four voivodeships of Southeastern Poland (Lesser Poland, Subcarpathian, Lublin and Świętokrzyskie voivodeships). The monuments were enumerated on the basis of source materials, tables, spatial depictions on thematic maps, as well as descriptions of their general values in the places richest in monuments. The analysis shows that Lesser Poland voivodeship is the richest one in monuments (4th place according to national evidence of monuments) and there are mostly connected with railway transport. The number of monuments is relatively low in Świętokrzyskie voivodeship (11 places), however, along with railway monuments, local monuments of engineering form a considerable percentage. Among the museums, Lesser Poland museums are distinctive, due to a large amount of monuments (Museum of Municipal Engineering and Polish Aviation Museum in Cracow; Road Construction Museum in Szczucin; Railway Open-Air Museum in Chabówka). Periodically functioning narrow-gauge railways are also local tourism attractions (“Ciuchcia” in Bieszczady Mountains; “Pogórzanin” in Przeworsk; Vistula Narrow-gauge Railway in Nałęczów; Narrow-Gauge Railway in Starachowice; “Ciuchcia Express Ponidzie” in Świętokrzyskie). The usage of cultural heritage on the field of engineering, including transport monuments, might revive the development of tourism in some less developed regions of voivedships in question. Many objects, as evidences of old transport engineering, still awaits to be granted protection.