Drzewa i lasy w kalendarzach przyrodniczych dla dzieci wydawanych w PRL-u

Abstract

Przedmiotem rozważań jest analiza znaczeń i funkcji przypisywanych drzewom i ich skupiskom w kalendarzach przyrodniczych dla dzieci z czasów PRL-u. W książkach tych zastosowano kilka strategii wykorzystywania drzew w komunikacji z młodym czytelnikiem. W opisach wstępnych, „zagajających”, ich obraz pomaga w ukazaniu atmosfery, na przykład klimatu nowej pory roku (1), w opisach konkretnych zjawisk / elementów przyrodniczych pozwala na jego uszczegółowienie (2). Jest też elementem budzącym refleksję historyczną – o trwaniu i przemijaniu (3). Dary lasu są przedstawiane w kalendarzach przyrody jako istotny element pożywienia ludzi i zwierząt (4) oraz jako ciekawy przedmiot dziecięcej zabawy (5). Zwłaszcza w trzech pierwszych zastosowaniach autorzy opisów chętnie przedstawiali drzewa i las w formie metaforycznej. Ukazane zostały wszystkie wyżej wymienione zastosowania drzew i lasu w trzech publikacjach o charakterze kalendarza przyrodniczego: w Głosie przyrody Marii Kownackiej i Marii Kowalewskiej (t. 1–2, 1963), Razem ze słonkiem Marii Kownackiej (t. 1–6, 1975–1978). Zasięg chronologiczny ograniczono do lat 1945–1989, gdyż po transformacji ustrojowej na rynku wydawniczym ukazało się wiele edycji podobnych książek przyrodniczych, jednak były one wydawane na licencjach zagranicznych i miały już całkiem inny charakter.

The paper presents an analysis of the meanings and functions associated with trees and tree clumps in calendar books depicting nature in the period of the Polish People’s Republic. Trees were employed as a means of communication with young readers and there were several strategies for doing so. In the introductory “warm-up” sections, tree images helped to render a particular atmosphere, e.g., the character of an approaching season (1), in the description of specific natural phenomena they provided insight into them (2). They also encouraged young readers to reflect on the lasting and passing of life (3). The bounty that forests offer was shown in the calendar books as a substantial part of the food for both people and animals (4) and as an attractive object for children to play with (5). The authors of the depictions were eager to present trees and forests figuratively especially in case of the first three strategies. All the above-mentioned techniques of employing tree and forest images were used in three nature calendar books: in Głos przyrody [Voice of nature] by M. Kownacka and M. Kowalewska (vol. 1–2, 1963), and Razem ze słonkiem [Together with the Sun] by M. Kownacka (vol. 1–6, 1975–1978). The chronological scope of the study covers the years 1945–1989, because after the political system transformation, numerous similar publications on nature started to appear, but they were published under foreign licences and were of an entirely different character.