„Panieńskie ochędóstwo” : kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich

Abstract

Zapisy dotyczące dyspozycji małżeńskich, stanowią ważne źródło pozwalające przybliżyć problematykę majątkowych podstaw funkcjonowania rodzin szlacheckich. Celem pracy było wykazanie czynników wpływających na mechanizm spisywania przedmałżeńskich umów przez szlachtę krakowską w czasach saskich. Analizie poddano aspekty prawne, zwyczajowe, a także status majątkowy i społeczny umawiających się stron. Wskazane czynniki przeanalizowane zostały w pierwszej części pracy, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki postępowania szlachty krakowskiej. W kolejnym rozdziale wykazano znaczenie intercyz przedślubnych w czasach saskich, omówiono zasady ich sporządzania i wskazano wiążące się z tym konsekwencje. W rozprawie podkreślono również, że w czasach saskich wykształcać się zaczęły nowe wzorce postępowania, zwiększał się zakres możliwości kobiecego działania i decydowania, a przejawy nowej mody zmieniały postrzeganie obyczajów, powinności i ustalonych zasad. W trzeciej części pracy omówione zostały regestry wypraw ślubnych. Stanowiły one ważny, acz rzadko dotychczas badany element uposażania szlachcianek. Analiza materiału źródłowego pozwoliła wykazać ponadto, że nie wszystkie dyspozycje podejmowane w przedślubnych kontraktach rzeczywiście były realizowane. W ostatniej - czwartej części pracy wykazany został zakres problemów związanych z wypełnianiem przedślubnych umów. Wyjaśnienie powyższych mechanizmów możliwe było poprzez ujęcie wśród materiału źródłowego ksiąg, będących pozostałością po działalności sądów grodzkich. Zachowane w nich akta pozwalają wykazać zakres wzajemnych pretensji i podstawy prawne, na jakich opierano się dochodząc swoich praw.

Records concerning marital provisions are an important source which allows us to bring closer the issue of the financial grounds for functioning of the noble families. The aim of the study was to demonstrate factors influencing the mechanism of premarital agreements made by the Kraków nobility in Saxon times. The analysis took into consideration legal and customary aspects as well as wealth and social status of the contracting parties. The indicated factors have been analysed in the first part of the thesis, with particular emphasis on behavioural specificity of the Kraków nobility. The next chapter presents the importance of prenuptial agreements in Saxon times. Principles for their preparation and associated consequences of the agreement have been discussed. The following thesis also highlights that in Saxon times a new behavioural models began to shape, women gained increased range of opportunities to act and decide, while signs of a new fashion changed the perception of customs, duties and established principles. Records of wedding endowment are discussed in the third part. They were an important, albeit rarely studied element of the endowment brought by noble women. The analysis of source materials also allowed to show that not all the provisions made in premarital agreements were actually implemented. The last fourth part of the thesis discusses the scope of problems associated with the fulfilment of premarital agreements. The explanation of these mechanisms was possible by including registers in the source material, which are a remnant of the activities led by town courts. Files preserved there make it possible to demonstrate the scope of mutual claims and legal grounds used for claiming one's rights.