Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe województwa krakowskiego w dobie Sejmu Wielkiego (1790-1792)

Abstract

Decentralizacja państwa polsko-litewskiego oraz rozkład struktur jego administracji od połowy XVII w. doprowadziły do spadku znaczenia na arenie międzynarodowej i ograniczenia suwerenności Rzeczpospolitej. Jedyną drogą ocalenia kraju było podążenie za nowoczesnymi państwami zachodnioeuropejskimi i przejęcie od nich oświeceniowych wzorców zarządzania. Próbę naprawy ustroju państwa polskiego podjęto za panowania Stanisława Augusta (1764-1795), a postępowe reformy wprowadzono podczas obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792). W celu organizacji nowożytnej administracji terenowej, w tym wprowadzenie nowych metod poboru rekruta i utrzymania armii powołano komisje porządkowe cywilno-wojskowe, w tym dwie dla województwa krakowskiego : z siedzibą w Krakowie dla powiatów krakowskiego i proszowickiego oraz z siedzibą najpierw w Lelowie, a następnie w Szczekocinach dla powiatów lelowskiego i ksiąskiego. Ich działalność pod względem administracji wojska, bezpieczeństwa publicznego, spraw sanitarno-higienicznych, skarbowości, infrastruktury, gospodarki i szkolnictwa wpłynęła na ewolucję przeobrażeń ustrojowych w administracji lokalnej całego województwa.

Decentralization of the Polish-Lithuanian state and deterioration of the country's structures of administration since mid 17th century led to decrease of the state's international significance and limitation of the Commonwealth's independence. The only possible way of saving the country was to follow modem West-European states and adopt their renaissance methods of rule. An attempt to mend Poland was made during the reign of Stanisław August (1764-1795), and progressive reforms were introduced during the Great Sejm (1788-1792). In order to organize a modem regional administration, which required introducing new ways of obtaining recruits and financing the army, new civil-military order commissions were established, included two commissions for Kraków voievodeship: one based in Kraków, for counties of Kraków and Proszowice, and another based first in Lelow, and then in Szczekociny, for counties of Lelów and Książ. Their operations administration in terms of army, public security, sanitation condition, treasury, infrastructure, economy and education influenced the evolution of structural transitions in the regional administration of the entire Voivodeship.