Ortega y Gasset critico literario

Abstract

Celem artykułu jest prezentacja poglądów filozofa na literaturę. W Rozważaniach o Don Kichocie (1914) Ortega przedstawia swoje ujęcie historii epiki. Jego przemyślenia z lat moralnego i ekonomicznego kryzysu Hiszpanii należą do nurtu analizy kultury narodowej; obok opinii Ortegi przedstawione zostały w artykule rozważania o Don Kichocie A. Ganiveta, ojca pokolenia 98 i M. de Unamuno. W szkicach Pio Baroja. anatomia duszy rozproszonej (1915), Uwagi o Pio Barosze (1916) i Azorin: urok zwyczajności (1916) krytyk analizuje twórczość Baroji i Azorina. Uzna- je polimorfizm, brak osi centralnej i narastania pierwiastka dramatycznego za główne cechy struktury powieści Baroji. W prozie Martineza podkreśla koncentrację na drobnych, codziennych elementach rzeczywistości i powtarzalność motywu czasu. Poglądy późniejszych krytyków: Cachera, de Nory, Shawa, Ciplijanskailé'a, Livingstoné’a na temat obu pisarzy są zbieżne z opiniami Ortegi. W Uwagach o powieści (1925) Ortega formułuje teorię gatunku. Uznaje za podstawową zasadę powieściopisarstwa hermetyzm – niewspółistnienie elementów rzeczywistych z fikcyjnymi. Powieść nie powinna być podporządkowana celom pozaestetycznym (politycznym, ideologicznym, itd.). Z zasady tej wynikają pozostałe postulaty Ortegi: autopsja (unikanie bezpośredniej charakteryzacji postaci na rzecz prezentacji ich życia i działania), zasada niedefiniowania (odrzucenie pojęć jako metody charakteryzacji), zasada „gęstości” powieści (używanie przez pisarza dużej ilości szczegółów w celu „przysłonięcia” świata rzeczywistego). Na obecnym etapie rozwoju gatunku intryga, zdaniem krytyka, nie jest w stanie pobudzać wrażliwości czytelnika. Ośrodkiem zainteresowania winien być opis życia postacią atmosfera. Powieść jest gatunkiem powolnym, kontemplacyjnym. W okresie międzywojennym, dla którego teoria powieści była problematyką nową, praca Ortegi wyróżnia się wnikliwością analizy. Studium Ortegi wyprzedzające obszerniejsze prace na ten temat stanowi cenny dokument kształtowania się współczesnych poglądów na powieść i ważny przyczynek do jej charakterystyki.