Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 126. Prace Historyczne 13. Studia z dziejów Małopolski w XIX i XX wieku

Abstract

Zamysł zainicjowania zespołowych badań nad dziejami Małopolski powstał w Instytucie Historii krakowskiej WSP w latach siedemdziesiątych w związku z udanymi przedsięwzięciami środowiskowego zespołu historyków, pracującego pod kierunkiem prof. Józefa Buszki. Nawiązując do niedawnych dyskusji nad koncepcją syntezy dziejów tej dzielnicy, zamierzano poczynić odpowiednie przygotowania organizacyjne i spowodować zawiązanie się międzyuczelnianego zespołu autorskiego. Nie były to zamierzenia całkiem nowe, ponieważ wcześniej niejednokrotnie podejmowano w Krakowie podobne wysiłki zmierzające do przybliżenia zmaterializowania się małopolskiej syntezy. Wystarczy przypomnieć znaczące dla tej koncepcji badania na Uniwersytecie Jagiellońskim, między innymi najbardziej może konsekwentne zespołu prof. Heleny Madurowicz-Urbańskiej, oraz mniej licznych, ale nader czynnych pracowników Katedry Historii Społeczno- Gospodarczej Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Powodzenie nie było jednak sądzone także owym najświeższym wysiłkom z przyczyn od inicjatorów przedsięwzięcia niezależnych, jak gdyby na potwierdzenie metafizycznego osądu omawianej syntezy jako zaczarowanego kręgu niemożności. Ale pomimo to nastąpiło wyraźne ożywienie zainteresowań historią Małopolski w naszym środowisku. Tymczasem przed dwoma laty prof. Marian Tyrowicz, dokonując retrospekcji swoich badań podczas uroczystości nadania mu doktoratu honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, oświadczył, iż pomimo podeszłego wieku nie porzucił swojego "marzenia badawczego", które towarzyszyło mu w pracy naukowej od wielu lat, to jest opracowania monografii Galicji przy wsparciu ze strony odpowiedniego grona autorskiego. Nie trzeba podkreślać, iż Instytut Historii nie mógł pozostać obojętny wobec tej deklaracji, tym bardziej, iż Profesor, nie zwracając uwagi na swoje niedomagania zdrowotne, rozpoczął niezwłocznie intensywne działania zmierzające do skompletowania zespołu autorskiego i opracował konspekt pierwszego tomu wspomnianej monografii. Śmierć nie pozwoliła mu zakończyć tych ambitnych przygotowań. Niniejszy tom studiów zawiera w dużej mierze pokłosie owych dwóch nie spełnionych inicjatyw pod jednym tytułem studiów z dziejów Małopolski w XIX i XX wieku, w którym nie należy jednak upatrywać żadnej dyrektywy co do geograficznego zasięgu Małopolski, ponieważ pojęcie to miało dynamiczny charakter i wykazywało istotne zmiany w dziejach Polski. Utrzymujemy je dla interesującego nas okresu, skoro w latach międzywojennych, a także i później, przyjęto bez oglądania się na historyczne racje, określać w ten sposób ziemie znajdujące się poprzednio w granicach Galicji. Część pierwszą tomu, którą stanowi 9 rozpraw poświęconych historii Galicji, otwiera wspomniany konspekt prof. Mariana Tyrowicza. Szczegółową kompozycję dzieła poprzedza zwięzła rekapitulacja dotychczasowych kierunków badawczych nad dziejami tej prowincji. Wśród pozostałych galicjanów przeważają opracowania uczestników zespołu prof. Heleny Madurowicz-Urbańskiej (J. Michałowicz, P. Franaszek, S. Szuro), które dotyczą problematyki społecznej i gospodarczej, relatywnie biorąc najmniej dotychczas uprawianej. Część druga publikacji zawiera cztery artykuły o dużej rozpiętości chronologicznej 1918-1945. Józef Łaptos wyjaśnia sądy społeczeństwa francuskiego o wojnie polsko-ukraińskiej w Galicji Wschodniej w latach 1918-1919. Dwa następne artykuły mówią o sprawach wiejskich. Józef Hampel zastanawia się nad przyczynami ograniczonej parcelacji ziemi w Małopolsce, zaś niżej podpisany nawiązuje do postaw wyborców wiejskich wobec wyborów sejmowych w 1935 i 1938 r. na obszarze województwa krakowskiego. Zamyka tę część tomu rozprawa Jacka Chrobaczyńskiego, który usiłuje zainicjować dyskusję na temat miejsca patologii w postawach społeczeństwa Krakowa podczas niemieckiej okupacji 1939-1945. Na końcu tomu pomieszczono kronikę życie naukowego w Instytucie Historii krakowskiej WSP w ostatnich dwóch latach. Całość oprócz niewątpliwych wartości poznawczych służyć powinna, a przynajmniej taką żywić należy nadzieję, sprawie zorganizowania zbiorowych badań nad dziejami Małopolski, prowadzących w bliskiej przyszłości do opracowania jej monografii.