Koncepcja Ja w filozofii sankhja-jogi na tle tradycji zachodniej. Porównawcze zestawienie wybranych stanowisk

Abstract

Problematyka Ja należy do kluczowych zagadnień filozoficznych podejmowanych zarówno w tradycji zachodniej, jak i wschodniej. Niniejszy artykuł ma charakter przeglądowy i zawiera uwagi porównawcze odnoszące się do koncepcji podmiotu głoszonej przez przedstawicieli jednego z nurtów myśli indyjskiej, tj. klasycznej sankhja-jogi, na tle wybranych stanowisk tradycji zachodniej, reprezentatywnych dla różnych epok. Zamiarem autorki jest objaśnienie kategorii stosowanych przez filozofów sankhja-jogi – Patańdżalego (ok. III w.) i Iśwarakrisznę (ok. V w.), a także wskazanie na istotne podobieństwa i różnice w ujmowaniu natury Ja przez myślicieli indyjskich i europejskich. Zastosowana w artykule metoda diagramowej prezentacji relacji podmiot – przedmiot pozwala na uchwycenie specyfiki poszczególnych stanowisk przez pryzmat właściwego dla sankhja-jogi schematu pojęciowego, w szczególności dystynkcji: świadomość empiryczna (F) versus czysta, beztreściowa jaźń (S).

The problem of self is one of the key issues discussed both in western and eastern philosophical traditions. This paper reviews some positions in a comparative perspective. It aims to present some remarks on the concept of subjectivity offered by the classical Sāṃkhya-Yoga lineage of Indian philosophy with reference to several western views typical of different historical periods. The author is going to explain the categories applied by the Sāṃkhya-Yoga thinkers – Patañjali (c. 3rd CE) and Īśvarakṛṣṇa (c. 5th CE), and discuss the crucial similarities and divergences between various Indian and western approaches to the concept of ‘I’. The diagramming method adopted by the author to display the ‘subject – object’ relationship allows her to specify the uniqueness of the particular positions more clearly and to consider them in the light of Sāṃkhya- -Yoga conceptual framework, especially a distinction between the empirical consciousness (F) versus pure contentless self (S).