Кемеровская школа теоретической поэтики

Abstract

Kemerowska szkoła poetyki teoretycznej uformowała się w latach siedemdziesiątych XX wieku. To w zachodniosyberyjskim, górniczym mieście Kemerowo, oddalonym ponad trzy i pół tysiąca kilometrów od Moskwy, odrodziły się tradycje poetyki teoretycznej i historycznej, od lat trzydziestych praktycznie zakazanej w Związku Radzieckim. Pierwsze próby ożywienia poetyki miały miejsce w latach sześćdziesiątych w pracach Jurija Łotmana i Michaiła Bachtina, ale już w następnej dekadzie centrum rozwoju poetyki stał się Uniwersytet w Kemerowie. Liderem szkoły został Natan Tamarczenko, kierujący wówczas Katedrą Teorii i Literatury Powszechnej, wokół której zgromadził się zespół młodych badaczy, wśród nich tak cenieni dziś literaturoznawcy, jak Walerij Tiupa, Siergiej Ławliński, Michaił Darwin. W latach dziewięćdziesiątych, w związku z przeniesieniem się Tamarczenki, Tiupy i Ławlińskiego do Moskwy, główną „siedzibą” szkoły stał się Rosyjski Państwowy Uniwersytet Humanistyczny i tak jest do dziś, przy czym idee wymienionych badaczy kontynuują także ich uczniowie i współpracownicy z różnych rosyjskich (i nie tylko) ośrodków naukowych. Artykuł prezentuje – „przefiltrowane” przez myśl Bachtinowską – instrumentarium pojęciowe wypracowane przez reprezentantów kemerowskiej szkoły poetyki teoretycznej i zwraca uwagę na jej najważniejsze osiągnięcia w zakresie analizy estetycznej dzieła literackiego pojmowanego jako całość artystyczna. Fakt, że tak elementarne pojęcie jak analiza dzieła literackiego jest problematyczne, może zadziwiać, ale w radzieckim literaturoznawstwie tak właśnie było. Wystarczy wspomnieć, że w uniwersyteckich programach nauczania nie było takich przedmiotów, jak „Analiza tekstu artystycznego”, i pojawiły się one najpierw na uczelniach prowincjonalnych, w Iżewsku (Udmurcja), w Twerze, w Doniecku i właśnie w Kemerowie, a dopiero później w najważniejszych ośrodkach akademickich.

The Kemerovo School of Theoretical Poetics was founded in the 1970s. It was in the West Siberian mining town of Kemerovo, more than three and a half thousand kilometres from Moscow, that the traditions of theoretical and historical poetics were revived, which had been practically banned in the Soviet Union since the 1930s. The first attempts to revive poetics were undertaken in the 1960s in the works of Yuri Lotman and Mikhail Bakhtin, but in the next decade Kemerovo University became the centre of the development of poetics. The head of the school was Natan Tamarchenko, who at that time headed the department of theory and foreign literature, around which a team of researchers gathered, including some famous literary scholars, such as Valery Tyupa, Sergey Lavlinsky, Mikhail Darwin, and others. In the 1990s, with the relocation of Tamarchenko, Tyupа and Lavlinsky to Moscow, the centre of the school was the Russian State University for the Humanities, which is still the case. The ideas of these researchers are developed by their students and scientists from other research facilities in Russia and other countries. The article presents certain concepts developed by the representatives of the Kemerovo school of theoretical poetics, which have been ‘filtered’ by M. Bakhtin’s thought. Attention is paid to the most important achievements in the field of aesthetic analysis of a literary work, understood as an artistic whole. The fact that such an elementary concept as the analysis of a literary work is problematic may be surprising, but that was exactly the case in Soviet literary criticism. It is enough to mention that in the curricula of universities there were no such subjects as “Analysis of the artistic text”, and they first appeared in provincial universities: in Izhevsk (Udmurtia), in Tver, in Donetsk and in Kemerovo.