Proza Henryka Grynberga - literatura żydowskiej pamięci

Abstract

Praca doktorska "Proza Henryka Grynberga - literatura żydowskiej pamięci" została poświęcona analizie twórczości prozatorskiej (powieściom, esejom i tekstom publicystycznym) tego twórcy, pozostającego od 1967 r. na emigracji. Zwrócono uwagę, że oryginalność jego pisarstwa wynika gównie z nowatorstwa formalnego tekstów, w których następuje specyficzna interferencja fikcji i realności. W pierwszym rozdziale proza Grynberga została osadzona na tle tradycji literackiej pisarstwa dokumentarnego (naturalizm, proza reportażowa dwudziestolecia międzywojennego oraz pisarstwo autobiograficzne czasów II wojny światowej). Próbom uporządkowania terminologicznego jego powojennej odmiany towarzyszy opis warsztatu Grynberga, posługującego się metodą literackiej transformacji wywiadów, cudzych wspomnień, pamiętników itp. Trudność wyznaczenia ram gatunkowych tego pisarstwa, hybrydyzacja genologiczna wynikająca z nowych funkcji form dokumentarnego dyskursu (świadczenie o Zagładzie) neguje tradycyjne myślenie o opozycji "prawdy" i "zmyślenia" w tekście literackim. Dwa typy postaw autorskich: postawa świadka i postawa introspekcji oraz wyznania, a także problematyka ról komunikacyjnych w literaturze dokumentarnej pozwalają umieścić teksty Grynberga między faktografią a silnie zeseizowaną relacją autobiograficzną. Motywy autobiograficzne, obecne we wszystkich utworach prozatorskich autora stanowią jeden z ich najważniejszych kluczy interpretacyjnych. Zagadnienia związane z autobiografią, autobiografizmem i strategią autobiograficzną stanowią treść rozdziału drugiego. Przywołano w nim tradycję tego typu pisarstwa, zadania, kwestie referencjalności oraz przedstawiono różne koncepcje autobiografii: faktograficzną, autokreacyjną i narracyjną. Teksty Grynberga absorbują bowiem elementy różnych odmian pisarstwa autobiograficznego dążąc ku sylwiczności i znoszą tradycyjny podział na "literaturę o autorze" i "literaturę o rzeczywistości". Autobiograficzna proza Grynberga, będąca projekcją traumatycznego doświadczenia Shoah pełni funkcję autoterapeutyczną i autoidentyfikacyjną. Jej specyfika polega na konstruowaniu "tożsamości wspólnej", scalającej losy anonimowych ofiar z pisarską nadświadomością "pisarza umarłych", utrwalającego tragiczne dzieje narodu żydowskiego. Właściwą analizę i interpretację tekstów Grynberga w kontekście metodologicznej siatki pojęciowej przywołanej uprzednio, przynosi rozdział trzeci. Wyeksponowano w nim najistotniejsze problemy poruszane przez autora: genezę Holocaustu, historiozoficzną analizę polskiego i europejskiego antysemityzmu i kondycję nowożytnej cywilizacji. Przedstawiono także najważniejsze głosy publicystów, intelektualistów i historyków składające się na dyskurs o polskim antysemityzmie, w który aktywnie włączył się także Grynberg. Podsumowaniem refleksji na ten temat jest przywołanie sporu pisarza z socjologiem Zygmuntem Baumanem, dotyczącego genezy tego zjawiska.

Doctor thesis titled "Henryk Grynberg's prose-the literature of Jewish memory" is an analysis of Grynberg's prose creation (novels, essays, journalistic texts) written and published in Poland as well as abroad (since 1967). Attention was paid on originality of his authorship mainly resulted from structural text novelty in which occurs specific interference between fiction and fact. First chapter shows prose of H. Grynberg in the context of documentary authorship tradition in literature (naturalism, reportage prose of the period between First and Second World War, and autobiography authorship from Second World War). The attempt of setting in order terminology of his post- Second War form is accompanying by Grynberg's methodology description (method of literature transformation of interviews, others memories, diaries etc. Difficulty in setting up the genre frames of this authorship, hybridization comes off new functions of documentary discussion (evidence on Holocaust) deny traditional thinking about contradictory terms: "truth" and "fabrication" in literary text. Two types of writers attitude: the witness attitude and introspection attitude, confessions as well as the issue of communication role in documentary literature lets to put Grynberg's texts between texts based on facts and autobiographic relation with strong influence of essay. Autobiographic motives seen in all author prosaic creations are one of the main interpretative keys. Autobiography and it's strategy issues are the contents of second chapter. This kind of authorship tradition, tasks, method of presentation issues, and three different ideas of autobiography (based on facts, self-created and narrative) are evoked there. Grynberg’s texts absorbs different kinds of autobiographic authorship aimed to silva form and overturn the traditional divide into: "literature on author" and "literature on fact". Autobiographic Grynberg's prose - projection of traumatic experience of Shoah - plays auto therapeutic and auto identification role. It's specific based on constructing "common identity" uniting history of anonymous victims with authorship "over consciousness of dead writer", recording tragic history of Jewish nation. The actual analysis and interpretation of Grynberg's texts in the methodology and terms context follows in chapter three. It consist the main problems dealt by author: Holocaust genesis, analysis of polish and European anti-semitism, and civilization in the context of philosophy of history. The most important views of publicist, intellectuals and historians who takes a part in discussion of polish antisemitism in which Grynberg was engage as well was presented there. The summary of reflections on that issue is referring the author dispute with sociologist Zygmunt Bauman, concerning the genesis of this phenomenon.