| dc.description.abstract | Tom Annales… poświęcony jest sztuce rozumianej jako narzędzie badawcze, które
realnie przyczynia się do wzrostu wiedzy o świecie i o naszej w nim roli. W mocnej
wersji tego sformułowania, sztuka postrzegana z tej perspektywy miałaby wnosić
nową wiedzę na równi z innymi dyscyplinami naukowymi. W najsłabszej wersji tego
stwierdzenia, artyści podejmując intencjonalnie inne cele i opierając się jedynie na
swoim doświadczeniu i intuicji artystycznej, w nieuświadomiony sposób osiągają
wyniki, które później można oceniać jako poznawcze. W tym tomie chcemy zwrócić
uwagę na wachlarz różnorodnych praktyk badawczych sztuki, które artyści podejmują
mniej lub bardziej intencjonalnie lub nieświadomie.
Choć problem kognitywnej funkcji sztuki był wielokrotnie podejmowany przez
samych artystów, to w teorii sztuki przyjmował najczęściej formę „kwestii towarzyszącej”
a rzadko bywał określany jako zasadniczy. Niemal zawsze ważniejsza okazywała
się funkcja estetyczna sztuki powiązana z kreacją i autonomicznymi wartościami
artystyczno-estetycznymi. Z przeważającej części narracji teoretycznych wyłania
się zestetyzowany obraz sztuki przeszłości i to niezależnie od tego, jak dawnych
epok artyści podkreślali swój cel badawczy jako kluczowy. Sztuka późnośredniowieczna,
dzieła Leonarda i Albertiego, XIX-wiecznych realistów i impresjonistów,
działalność XX-wiecznej awangardy i neoawangardy, a także współczesne projekty
artystyczne to przykłady twórczości, w której eksperyment artystyczny idzie w parze
z eksperymentem naukowym.
Mimo że problematyka poznawczej funkcji sztuki jest głęboko zakorzeniona
w jej historii, to temat tomu został wywołany przez dające się zaobserwować we
współczesnych praktykach artystycznych zjawisko coraz częstszego przyjmowania
przez twórców postawy artysty badacza, który opracowuje swoje projekty artystyczne
z myślą o realnych wynikach poznawczych, jak dzieje się to m.in. w pracach
bio-artu, sztuki transgenicznej, różnych nurtach sztuki posthumanistycznej,
sztuce nowych mediów skoncentrowanej na kwestii interfejsu człowiek–komputer
(BCI) lub człowiek–sieć, czy szeroko pojętej sztuce społecznej. W ten sposób twórcy,
kierując coraz częściej swoją uwagę na pozaartystyczne konteksty, funkcjonują
w ramach tzw. sztuki poza sztuką. Wolfgang Welsch przeciwstawiając ten ostatni
termin pojęciu „sztuki dla sztuki” (tj. sztuki autonomicznej), chciał przez nie opisać
działania artystów, którzy nie prezentują już kreacji i artystycznego punktu odniesienia,
lecz wchodzą w przestrzeń społeczną, polityczną, ekonomiczną, historyczną
czy ogólnie naukową, jeśli rozumiemy przez to otwarte i systematyczne badanie
różnych aspektów rzeczywistości. Welsch zwrócił uwagę na swoisty rozziew między
praktyką artystyczną początku XX w. a towarzyszącą jej teorią sztuki, który pogłębił
się w późniejszych dekadach. Polegał on na tym, że gdy artyści przestali skupiać się
na sztuce, to teoretycy nadal zajmowali się nią jakby ta wciąż była skoncentrowana
wyłącznie na sobie. Artyści „wymknęli” się teoretykom, opuszczając „złotą klatkę”
sztuki autonomicznej, kierując uwagę na problemy społeczne, moralne, polityczne,
związane z industrializacją lub naukowymi analizami języka wizualnego czy percepcji.
Jeśli zdaniem Welscha na początku XX w. sztuka przeobraziła się w „sztukę poza
sztuką”, to na początku XXI w. artyści poszli w tym kierunku jeszcze dalej i zaczęli
działać jak naukowcy, którzy przeprowadzają eksperymenty w kontrolowanych warunkach,
aby dowiedzieć się czegoś więcej na temat procesów i zjawisk współczesnej
rzeczywistości. Z jednej strony, artyści czerpią inspiracje, metody i narzędzia
do swej twórczości z zaawansowanych nauk (w tym m.in. z genetyki, neuronauk,
antropologii, badań socjologicznych i psychologicznych) oraz z nowych technologii
(w tym biotechnologii i technologii cyfrowych), z drugiej natomiast, przeobrażają
się w badaczy–eksperymentatorów, którzy interweniują w różnorodne procesy
rzeczywistości, posługując się ingerującymi strategiami, lub inicjują całkiem nowe
procesy, które często obierają swą własną drogę tak, że na kolejnych ich etapach
źródłowy związek ze sztuką przestaje być zauważalny.
Jak wygląda współczesność i historia strategii badawczych w sztuce? W jaki
sposób artyści wykorzystują narzędzia i metodologie naukowe w swojej twórczości?
Czy wskazywanie na swoisty „zwrot naukowy” w praktykach artystycznych jest
uzasadnione? Czy dzieło sztuki lub działanie artystyczne mogą stać się efektywnym
narzędziem badania i poznawania rzeczywistości? Na te i inne pytania związane
z relacją między sztuką a nauką starają się odpowiadać autorzy artykułów zebranych
w niniejszym tomie. | pl_PL |
