W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania : uczeń - szkoła - nauczyciel

Abstract

Do koncepcji „szkoły twórczej” – rozumianej zresztą bardzo szeroko (choćby ze względu na bardzo szerokie ramy chronologiczne), wręcz symbolicznie, odnoszą się zamieszczone w niniejszym tomie artykuły. Osobie i poglądom Rowida została poświęcona pierwsza część niniejszego opracowania. Andrzej Meissner opisuje czasy młodości Rowida, okres kształtowania się jego osobowości. Katarzyna Buczek poświęca swój artykuł środowisku nauczycieli krakowskiego Pedagogium, pozostającemu pod przemożnym wpływem idei Rowida. Stanisław Sztobryn i Kazimierz Szmyd analizują jego koncepcję „twórczej edukacji”, zaś Edyta Bartkowiak bada związki koncepcji Rowida z pedagogiką personalistyczną. Romuald Grzybowski porusza problem stosunku twórców polskiej pedagogiki po II wojnie światowej do spuścizny Rowida, zaś Nadia Zajaczkiwska zastanawia się nad jej żywotnością we współczesnej myśli i praktyce oświatowej na Ukrainie. W części tej zamieszczono też artykuły, w których odniesienia do Rowida nie są tak bezpośrednie, jednak poruszane w nich zagadnienia bliskie są duchowi „rowidowskiej” koncepcji. Należą do nich artykuły biograficzne poświęcone sylwetkom niekonwencjonalnych, nowatorskich w sposobie działania i poglądach nauczycieli – Ryszarda Gasińca (artykuł Jolanty i Aleksandra Kwiatków) oraz Ivana Juszczyszyna (artykuł Romany Mykhailyszyn). Do czasów już zupełnie współczesnych odnosi się artykuł Anny i Tomasza Maliszewskich opisujący niezwykle ciekawy, przeprowadzony we współczesnej Szwecji, eksperyment andragogiczny. Ośrodkiem pracy w szkole twórczej jest dziecko – uczeń, jego życie i jego potrzeby. Szkoła ma stanowić naturalną formę życia społecznego, w którym rozwija się jego intensywne i twórcze życie, w którym kształtuje się jego osobowość. Ma być też środowiskiem, które wprowadza dzieci w świat wartości narodowych i ogólnoludzkich. Dlatego też uczniowi i środowisku szkolnemu poświęcona została druga część książki. Monika Olczak-Kardas i Tomasz Skonieczny analizują sytuacje szkolne sprzyjające rozwojowi sił twórczych ucznia, uwagę zaś aż trojga autorów: Mirosława Łapota, Danuty Krześniak-Firlej i Waldemara Firleja przyciąga kwestia religii i wartości religijnych w wychowaniu szkolnym. Dmytro Hertsyuk analizuje natomiast związki pomiędzy środowiskiem społecznym, rodzinnym i szkolnym na Ukrainie na przełomie XIX i XX wieku. Stanowisko nauczyciela w szkole twórczej jest trudne – od jego bowiem kompetencji zawodowej, wiedzy, zdolności pedagogicznych, umiejętności kierowania uczniami, od jego pomysłowości i inwencji zależy powodzenie tej szkoły, sukces wychowawczy i efektywność kształcenia. Zadaniem nauczyciela jest wspieranie ucznia w procesie edukacyjnym, kierowanie jego pracą. Rowid bronił idei całkowitej autonomii wychowania. Był przekonany, że nauczyciel nie może być wykonawcą jakichkolwiek narzuconych mu odgórnie celów. Jedynym wskazaniem, którym powinien się kierować, ma być dobro dziecka. Część trzecia została poświęcona nauczycielowi. Anna Szylar opisuje grupę nauczycielek zakonnych nauczających w szkołach klasztornych od XVII do XIX wieku. Największa grupa artykułów (autorstwa Stefanii Walasek, Renaty Bednarz-Grzybek, Moniki Nawrot-Borowskiej, Kazimierza Rędzińskiego, Barbary Kalinowskiej-Witek) dotyczy warunków życia i pracy nauczycieli polskich w okresie zaborów. Rozważania Joanny Król i Urszuli Wróblewskiej dotyczą już czasów powojennych – Polski Ludowej. Grażyna Kempa oraz Agnieszka Szarkowska podjęły temat kształcenia zawodowego nauczycieli w okresie II Rzeczpospolitej, zaś Paweł Herod i Wiktor Osuch omawiają zagadnienia specjalistycznego kształcenia nauczycieli (muzyki oraz geografii) w czasach nam współczesnych. Dwa ostanie artykuły (Katariny Račekovej i Ctibora Határa) również dotyczą kształcenia zawodowego nauczycieli, ale prowadzonego na Słowacji. Ostatnia, czwarta część związana jest także z problematyką nauczycielską porusza zagadnienie stowarzyszeniowej i związkowej działalności nauczycieli. Wyodrębnienie tej części służy uwypukleniu nie tylko ważnej dziedziny życia nauczycieli, ale również nawiązuje do jednej ze sfer działalności Rowida, angażującego się aktywnie w sprawy działalności związkowej. W części tej znalazły się artykuły: Katarzyny Dormus poświęcony pierwszym stowarzyszeniom zawodowym nauczycielek galicyjskich, Izabeli Krasińskiej opisujący działalność Związku Nauczycieli Abstynentów w okresie międzywojennym, Elżbiety Magiery dotyczący propagowania spółdzielczości przez Związek Nauczycielstwa Polskiego w tym samym okresie. Artykuł Edyty Kahl oraz wspólny Marii Radziszewskiej i Anity Suchowieckiej omawiają działalność związkową nauczycieli polskich w okresie Polski Ludowej. Potrzeba zreformowania współczesnej szkoły, odejścia od jej tradycyjnego „starego” modelu jest wciąż, a może nawet jeszcze bardziej dziś niż na początku ubiegłego stulecia – aktualna, wręcz paląca. Współczesna szkoła z jej autorytaryzmem, intelektualizmem, jednostronnością stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, nieprzystawaniem do aktualnych wymogów życia, lekceważeniem indywidualnych i twórczych potrzeb ucznia – nie jest w stanie sprostać oczekiwaniom i wymaganiom społecznym. Przypomnienie koncepcji „szkoły twórczej” może stać się jednym z punktów wyjścia do podjęcia dyskusji o naszej współczesnej szkole i koniecznych kierunkach jej przemian. Dla wszystkich osób (nie tylko ze względów zawodowych) zainteresowanych problematyką szkolną, proponowana książka może stać się źródłem inspiracji, refleksji czy przemyśleń nad kondycją szkoły polskiej w przeszłości i obecnie.