Na granicy życia. Opieka medyczna i stan zdrowia polskiej ludności cywilnej w Iranie w latach 1942–1945 – studium historyczne

Abstract

W latach 1942–1944 do Iranu dotarło ok. 116 tys. obywateli polskich (w tym 41 tys. cywilów i 75 tys. wojskowych) – uchodźców ze Związku Sowieckiego. Zdecydowana większość z nich przybyła w 1942 r. podczas tzw. dwóch fal ewakuacyjnych przez Morze Kaspijskie. To wtedy zaistniała pilna potrzeba stworzenia od podstaw aparatu opieki medycznej, który objął polskich cywilów – w większości skrajnie wycieńczonych i schorowanych w wyniku pobytu na zesłaniu w ZSRS. Z jednej strony dla wielu Polaków Iran był tylko przystankiem w drodze do Afryki czy Indii, jednak to w kraju szacha musieli najpierw odzyskać siły, a bardzo często także stoczyć walkę o zdrowie i życie. Z drugiej – dla części polskiej ludności, Iran na kilka lat stał się domem. W tym czasie (1943–1945), a więc w okresie względnej stabilizacji, Polacy również zapadali na różne choroby, umierali, choć oczywiście w znacznie mniejszej skali niż w 1942 r. Mimo różnych wyzwań i problemów z całą pewnością należy stwierdzić, że w latach 1942–1945 polski aparat opieki w Iranie funkcjonował sprawnie i spełnił swoje zadanie. Polscy obywatele zostali objęci opieką medyczną w kilku lokalizacjach (Pahlevi, Teheran, Isfahan, Ahwaz, Meszhed) i na wielu poziomach (od szpitalików obozowych po instytucję sztandarową, jaką był Główny Szpital Cywilny w Teheranie). Był to efekt ciężkiej pracy, starań i zaangażowania pracowników polskiej służby zdrowia, władz i instytucji (głównie Delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w Teheranie, przy wsparciu polskiego wojska, Poselstwa RP, Polskiego Czerwonego Krzyża), a także pomocy płynącej od przedstawicieli innych narodów.

In the years 1942-1944, around 116,000 Polish citizens (including 41,000 civilians and 75,000 military), refugees from the Soviet Union, reached Iran. Vast majority of them arrived in 1942, during the so called two evacuation waves via the Caspian Sea. This is when an urgent need to create a medical care apparatus from scratch, came into existence – to treat Polish civilians who were mainly extremely exhausted and ailing after exile in the Soviet Union. On the one hand, for many Poles Iran was only a stage on their way to Africa or India, but at first they needed to recover and fight for their health and life there. On the other hand, for some part of the Polish population, Iran was a home for several years. In this time (1943-1945), during a period of a relative stabilization, Poles also fell ill with various diseases and died, although in much smaller scale than in 1942. Despite various challenges and problems, it should be definitely stated that in the years 1942-1945, Polish medical care apparatus in Iran functioned efficiently and fulfilled its tasks. Polish civilians were treated in several locations (Pahlavi, Tehran, Isfahan, Ahvaz, Mashhad) and in multiple levels – from the camp hospitals, to the flagship institution which was the Main Civil Hospital (Główny Szpital Cywilny) in Tehran. It was a result of hard work and efforts of a personnel of the Polish medical care, Polish authorities and institutions (mainly Delegation of the Ministry of Labour and Social Welfare in Tehran, with a support of the Polish army, the Polish Legation, and the Polish Red Cross), as well as aid from the other nations’ representatives.