Nowosądeckie parafie w latach 1945-1956. Zarys monograficzny

Abstract

Celem pracy jest próba monograficznego, wieloaspektowego nakreślenia historii nowosądeckich parafii w pierwszym okresie powojennym (stalinizm). Fundament badań stanowi szeroka, wcześniej niewykorzystana podstawa źródłowa, której zasadnicza część przechowywana jest w archiwach kościelnych. Analiza procesów zachodzących w kraju przez pryzmat lokalnego środowiska, pozwala lepiej poznać i zrozumieć uwarunkowania, decydujące o powodzeniu przemian, jakie miały miejsce w Polsce w latach 1945-1956. Umożliwia uchwycenie ich dynamiki, a przede wszystkim wskazanie prawidłowości i swoistości, wobec generalnego obrazu tamtych czasów przyjętego w historiografii. Analizuję działalność malomiasteczkowej parafii w zmieniających się realiach zewnętrznych - akcentuję próbę zachowania status quo oraz nieuchronnego dostosowania się (przy polaryzacji postaw i strategii ich wyboru) do nowej rzeczywistości. Śledzę dokonujące się na przestrzeni 12 lat zmiany mentalności, jak i sposobów postępowania. Spoglądam na specyficzną rolę Kościoła w latach tuż powojennych, jako instytucji z jednej strony integrującej, a z drugiej polaryzującej społeczeństwo. Weryfikuję obecne w historiografii polskiej twierdzenia na temat sytuacji Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1945-1956 w konfrontacji z mikrohistorycznym obrazem lokalnego środowiska parafialnego na terenie miasta Nowego Sącza. Analizuję miejscowy przebieg zjawisk wspólnych dla całego kraju - ich dynamikę, swoistość, motywację wykonawców polityki państwa i zachowanie społeczności poddanej zmianom.

The aim of the thesis is an attempt at a monographic, multi-faceted outline of the history of parishes in Nowy Sącz in the first post-war period (Stalinism). The foundation of the research is a broad, previously unused source base, the main part of which is kept in the church archives. An analysis of the processes taking place in the country through the prism of the local environment allows us to better recognize and understand the conditions that determined the success of the changes that took place in Poland in the years 1945-1956. It also makes it possible to capture their dynamics, and above all to indicate their regularity and specificity, in relation to the general picture of those times assumed in historiography. I analyze the activity of a small-town parish in the changing external reality - I emphasize the attempt to maintain the status quo and the inevitable adaptation (with the polarization of attitudes and strategies of their choice) to the new reality. I follow changes in mentality and behavior over the mentioned above 12 years. I look at the specific role of the Church in the post-war years, as an institution integrating on the one hand yet polarizing society on the other. I verify the statements in Polish historiography on the situation of the Catholic Church in Poland in the years 1945-1956 in confrontation with the microhistoric image of the local parish environment in the city of Nowy Sącz. I analyze the local course of phenomena common to the entire country - their dynamics, specificity, the motivation of executors of the state policy and the behavior of the community subiected to changes.