Testamenty mieszczan bocheńskich (XV–XVIII wiek)

Abstract

W testamencie należy poszukiwać odzwierciedlenia człowieka, który go pisał, dyktował czy też akceptował prezentowany sobie formularz. Zapis ostatniej woli został potraktowany jako źródło zawierające portret testatora i jako dokument-artefakt podporządkowany konwencjom i formularzowi. Analizie zostało poddanych 519 testamentów mieszczan (270 mężczyzn i 249 kobiet), spośród wszystkich odnalezionych 635 aktów ostatniej woli. Poszukiwaniami objęto nie tylko zespół Archiwum Narodowego w Krakowie o nazwie Akta Miasta Bochni, ale także wybrane Akta Miasta Krakowa i Kazimierza, pozostałości z archiwum dominikańskiego w Jarosławiu, księgi sądów grodzkich etc. Ponadto kwerenda została przeprowadzona jeszcze m. in. w Archiwum Prowincji Bernardynów, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie i w Archiwum Parafialnym w Bochni. Z uwagi na przyjętą perspektywę, w pracy dają się wyróżnić dwie nieformalne lecz zasadnicze części - pierwsza, traktująca o kulturze testowania i wyłaniającym się z testamentów obrazie testatorów oraz druga, źródłoznawcza. W pierwszym rozdziale została omówiona kultura testowania w Bochni. Wpierw przeanalizowano panujące tendencje związane ze sporządzaniem testamentu w badanym okresie, dostrzegając jeszcze widowiskowy charakter testowania. Następnie scharakteryzowano sytuacje leżące u podstaw sporządzania testamentu tak w czasie pokoju i bezpieczeństwa, jak i wobec zwiększonego zagrożenia śmiercią. W drugim rozdziale dokonano charakterystyki grupy testatorów, których akty ostatniej woli, rozrządzenia i dyspozycje stały się przedmiotem dalszych badań. Nierozerwalnie z grupą testatorów wiąże się kwestia stosunków rodzinnych i społecznych, które są uchwytne w badanych dokumentach dyspozytywnych. Stąd w trzecim rozdziale znalazła się charakterystyka relacji w gronie rodziny i społeczności, z której pochodzili egzekutorzy, opiekunowie czy służący testatora. W czwartym rozdziale poruszono sprawę pobożności mieszczańskiej, której nie sposób było pominąć, biorąc pod uwagę religijny charakter testamentu. Piąty i szósty rozdział są ze sobą ściśle powiązane, bowiem najpierw zostały omówione treść i struktura testamentu jako palimpsestu, a następnie poszczególne jego elementy.

The last will should reflect the person who wrote it, dictated it or accepted the form. The testament was treated as a source containing the testator's portrait and as a document-artifact subordinated to conventions and form. 519 wills of townspeople (270 men and 249 women) were analysed, out of all the found 635 acts of the last will. The search included not only the collection of the National Archives in Krakow called Files of the City of Bochnia, but also selected Files of the City of Krakow and Kazimierz, remains from the Dominican archive in Jarosław and other. In addition, the query was also carried out, among others - in the Archives of the Bernardine Province, the Archives of the Metropolitan Curia in Krakow, the Parish Archives in Bochnia and other units. Due to the adopted perspective, two informal but essential parts can be distinguished in the work - the first, dealing with the culture of testing and the image of testators emerging from wills, and the second, source studies. The first chapter discusses the culture of testing in Bochnia. Then, the situations underlying the making of a will were characterized, both in times of peace and security, as well as in the face of an increased risk of death. The second chapter characterizes the group of testators whose acts of last will, dispositions and dispositions became the subject of further research. The third chapter describes the relationship within the family and community from which the executors, guardians or servants of the testator came. The fourth chapter deals with the issue of bourgeois piety, which could not be omitted, taking into account the religious nature of the testament. The fifth and sixth chapters are closely related, since first of all, the content and structure of the will as a palimpsest were discussed, and then its individual elements.