Zmiany hydromorfologicznej jakości rzek polskich Karpat od drugiej połowy XIX wieku : przykłady zmian w różnej skali czasowej i przestrzennej

Abstract

Praca doktorska przedstawia zmiany rzek polskich Karpat skutkujące modyfikacją fizycznych warunków siedliskowych dla organizmów rzecznych. W celu określenia zmian hydromorfologicznego stanu rzek w różnej skali czasowej i przestrzennej przeanalizowano zmiany koryt rzek odwadniających różne części polskich Karpat od drugiej połowy XIX wieku oraz zmiany hydromorfologicznej jakości rzeki karpackiej w ciągu drugiej połowy XX wieku, dokonano szczegółowej oceny hydromorfologicznej jakości rzeki karpackiej oraz określono wpływ wielkiego wezbrania na fizyczny stan siedlisk rzeki górskiej. Analiza zmian morfologii koryt, wielkości wcięcia się rzek i zmian materiału tworzącego dno rzek wskazała na utratę trójwymiarowej łączności rzek polskich Karpat w ciągu ostatnich 130 lat, prowadzącą do degradacji ich jakości hydromorfologicznej. Porównanie parametrów hydromorfologicznych Czarnego Dunajca w poszczególnych horyzontach czasowych drugiej połowy XX wieku wskazało na znaczne pogorszenie się warunków siedliskowych dla biocenozy rzecznej w tym okresie. Szczegółowa ocena hydromorfologicznej jakości Białej Tarnowskiej wykazała statystycznie istotne różnice pomiędzy swobodnymi i skrępowanymi przekrojami rzeki i wskazała na regulację koryta jako kluczowy czynnik jej hydromorfologicznej degradacji. Efektem wielkiego wezbrania na Białej Tarnowskiej było wyrównanie warunków siedliskowych w przekrojach swobodnych i skrępowanych i zatarcie różnic głównych parametrów fizycznego stanu siedlisk pomiędzy uregulowanymi i nieuregulowanymi odcinkami rzeki.

The dissertation focuses on changes of Polish Carpathian rivers resulting in the modification of physical habitat conditions for river biota. To determine changes in the hydromorphological state of the rivers at various temporal and spatial scales, the following issues were analysed: channel changes since the second half of the 19th century, changes of river hydrmorphological quality over the second half of the 20th century, detailed evaluation of the contemporary hydromorphological quality of a Carpathian river, and impact of an extreme flood on physical habitat conditions in the study river. Analysis of changes in channel morphology, the amount of channel incision and changes of the bed material indicated a loss of three-dimensional connectivity of Polish Carpathian rivers over the last 130 years leading to degradation of their hydromorphological conditions. Comparison of hydromorphological parameters of the Czarny Dunajec River between particular decades of the second half of the 20th century indicated considerable degradation of physical habitat conditions for river biota during that time. Hydromorphological evaluation of the Biała Tarnowska River showed statistically significant differences between its unmanaged and channelized cross-sections and indicated channel regulation as a major cause of the hydromorphological degradation of the river. The extreme flood on the Biała Tarnowska River tended to equalize habitat conditions in unmanaged and channalized cross sections, obliterating differences in particular physical habitat parameters between both types of channel reaches.