| dc.description.abstract | Kształtowanie się idei narodowej Łemków w XX w. to praca będąca podsumowaniem badań autorskich, prowadzonych od kilku lat w ramach projektu badawczego pod roboczym tytułem: Ideologia jako narzędzie kształtujące świadomość narodową małych narodów. Badania wychodzące z paradygmatu modernistycznego, mają na celu wskazanie wpływu ideologii i działalności elit na kształtowanie się świadomości narodowej grup etnicznych zarówno w początkach tzw. „rewolucji nacjonalistycznej”, czyli ogólnie rzecz biorąc w XIX w., jak i w czasach współczesnych, określanych mianem późnej nowoczesności czy już ponowoczesności. Przyczyn wyboru tematyki łemkowskiej jest wiele, m. in:
1. Jest to grupa typowa dla pogranicza, etnicznego, wyznaniowego i politycznego, takie natężenie różnic z natury musi być intrygująca dla badacza;
2. Procesy narodowotwórcze w tej grupie rozpoczęły się prawie równolegle do grup sąsiednich, choćby Ukraińców, opóźnienie czasowe jest nieznaczne, natomiast dynamika już inna;
3. Nie doszło do wytworzenie jednej tożsamości narodowej;
4. Charakterystyczne jest występowanie nawet kilku tożsamości, w tym o charakterze narodowym, a nawet ewolucji w przeciągu jednego pokolenia;
5.Istotnym jest wpływ ideologii i polityki narodowej innych grup: Polaków, Ukraińców;
6. Wreszcie proces narodowotwórczy trwa nadal jest to grupa poszukująca swojej tożsamości, podzielona, a jednocześnie dochodzi do bardzo istotnych zmian społecznych w których grupa ta się znajduje, choćby szanse i zagrożenia wynikające z integracji europejskiej czy szerzej globalizmu;
7. Łemkowie są grupą w swoistym stanie zagrożenia, interesujące są ich działania w celu umocnienia poczucia narodowego i przeciwdziałania zagrożeniom.
Głównym przedmiotem badań jest łemkowska idea narodowa, przez którą rozumiane są treści zawarte w utworach pisanych, autorów uważających się za Łemków, a które podejmują problematykę tożsamości tej grupy. Zwłaszcza te, które mogą mieć wpływ na jej kształtowanie. Tak rozumiana idea narodowa jest uważana za jedno z narzędzi kształtowania świadomości narodowej, jak i jej przejaw, wskaźnik.
Praca oparta jest na paradygmacie modernistycznym narodu. Wykorzystano kilka teorii, po pierwsze A.D. Smitha w kwestii przekonania o konieczności istnienia pewnej „bazy” etnicznej czyli smithowskiej etni, na której dopiero można prowadzić pracę narodową prowadzoną przez elity. Ten element zaczerpnięty jest z teorii Miroslava Hrocha, nieco inaczej widzącego pracę ideologów narodowych, niż zwolennicy teorii kreacjonistycznej jak Benedict Anderson, a zwłaszcza Eric Hobsawm. Wreszcie, szczególnie istotna jest teoria nacjonalizmu Ernesta Gellnera i wykazana przez niego zależność powstawania modernistycznych narodów od zmian społeczno-ekonomicznych.
Praca podzielona jest na III rozdziały. Pierwszy jest zasadniczo różny i ma charakter przede wszystkim teoretyczny w zakresie pojęć narodu, nacjonalizmu, globalizmu czy glokalizmu. Dużo miejsca i uwagi poświęcono teorią modernistycznym, zwłaszcza, że na ich podstawie w dalszej części pracy został opracowany model dla zbadania przebiegu procesu narodowotwórczego wśród Łemków i zrozumienia wpływu innych nacjonalizmów na tożsamość. Zdecydowano się także na krótki opis nacjonalizmu ukraińskiego, ze szczególnym uwzględnieniem ideologii Dmytro Doncowa, jako mającej znaczący wpływ na działaczy OUN (Organizacja Ukraińskich Nacjonalisytów) i UPA (Ukraińska Powstańcza Armia).
Na koniec rozdziału przedstawiono, w sposób dalece ogólny, koncepcje globalizmu i późnej nowoczesności, miało to na celu zrelacjonowanie obecnych zjawisk społecznych i tożsamościowych oraz zafundowanie podstaw do późniejszego rozważenia zagrożeń i szans współczesnych Łemków.
Rozdział drugi ma charakter głównie historyczny. Zaczyna się od zoperacjonalizowania pojęć Łemko, Rusin, Łemkowszczyzna. Sporo miejsca poświecono problemowi zasiedlenia Karpat we wczesnym średniowieczu i następnie problemu migracji wołoskich.
Zrelacjonowano początki działalności narodowej Łemków i wokół Łemków w XIX w. Szczególną uwagę zwrócono na fenomen nurtu rusofilskiego i staroruskiego, dla jego zrozumienia wykorzystano teorię elit i wykazano, że zablokowanie możliwości powstawania nowych, modernistycznych elit przy jednoczesnym zapóźnieniem gospodarczym utrudniło zarówno rozwój własnej nowoczesnej narodowości, jak i uchroniło przed ukrainizacją czy polonizacją. Przy wykorzystaniu modelu skonstruowanego na podstawie teorii modernistycznej wykazano sposoby oddziaływania Polaków i Ukraińców na poczucie narodowe Łemków. Wreszcie dokonano analizy historycznej rzeczywistości powstałej w wyniku II wojny światowej, zwłaszcza celu i zasadności akcji „Wisła”. Przy zachowaniu pełnej ostrożności, udało się wykazać, że po pierwsze Łemkowie byli w strukturach OUN i UPA, ale jednocześnie, że poparcie to było proporcjonalnie mniejsze niż na pozostałych terenach tzw. „Zakerzońskiego Kraju”. Przeprowadzono też krótką analizę sytuacji Łemków w PRL.
Ostatni III rozdział jest dla pracy najważniejszy. Zaczyna się od analizy dyskursu wokół spraw rusińskich z prasy początku lat osiemdziesiątych. Skatalogowano ważniejsze organizacje łemkowskie, zarówno o orientacji proukraińskiej, jak i rusińskiej. Przedstawiono cele statutowe, władze organizacji realizowane zadania. Osobny paragraf poświęcono dla zobrazowania działalności kulturalnej współczesnych Łemków, miało to na celu ukazanie różnych form działalności, aktywności tej społeczności. Zwrócono tez uwagę na wpływ filologii na budowanie tożsamości Łemków, przypomnijmy w tym miejscu, że specjalizacja taka jest prowadzona na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, jest to jedyny taki ośrodek w Polsce i jeden z czterech na całym świecie.
Przeprowadzono chronologiczną analizę stosunku władz polskich do kwestii łemkowskiej. Można zauważyć, że nie był to nurt zawsze popierany, a nawet na początku lat dziewięćdziesiątych wręcz stopowany przez polskie władze, było to podyktowane koncepcją polityki zagranicznej solidarnościowych rządów, zwłaszcza koncepcji ministra Krzysztofa Skubiszewskiego zachowania status quo granic, dla którego rusinizm był postrzegany jako potencjalne zagrożenie. Dopiero rządy lewicowe normalizują sytuację. Widoczna jednak jest pewna korelacja między relacjami polsko-ukrainskimi i polsko-łemkowskimi. Zwrócono uwagę na kontrowersyjną kwestię przydzielenia miejsca w Komisji Wspólnej Rządu przedstawicielowi środowisk ukrainofilskim, a przysługującego Łemkom. Najważniejszą częścią tego rozdziału i całej pracy jest analiza idei narodowej Łemków na przykładzie kilku działaczy, na potrzeby pracy wybrano: Adama Barnę, Teodora Gocza, Jarosława Zwolińskiego, Jarosława Horoszczaka, Piotra Trochanowskiego, Helenę Duć-Fajfer. Katalog ten oczywiście jest niepełny, a wybór subiektywny. Wybrano jednak postacie powszechnie znane wśród Łemków, działające w organizacjach, publikujące na tyle często by materiał dał szansę na swobodną analizę. Ponadto są to działacze z różnych pokoleń, od urodzonych jeszcze na Łemkowszczyźnie, po już tych, którzy Łemkowszczyznę znali jedynie z opowiadań rodzinnych. Dla potrzeb analizy skonstruowano model, miał on na celu stwierdzenie, czy jest pewien zbór tematów, symboli, problemów i poglądów istotnych dla tej społeczności, a zatem pojawiający się w twórczości ideologów. Po drugie, należało sprawdzić, czy jest to środowisko jednolite, czy są rozbieżności w pewnych kwestiach i czy znaczenie tychże jest identyczne?
Dla dopełnienia badań, ten sam model wykorzystano do zbadania postaw w środowisku Ukraińców-Łemków. Dało to bardzo ciekawy rezultat pokazujący zasadnicze różnice między tymi dwiema opcjami.
Na koniec pracy pozwolono sobie na pewną spekulację co do przyszłości Łemków. Oczywiście zrobiono to po wyraźnym zastrzeżeniu dla braku predyktywności nauk społecznych i wykorzystaniu teorii z pierwszego rozdziału dotyczących współczesnych zjawisk społecznych, zwłaszcza globalizacji. Ta niesie ze sobą zarówno zagrożenia, jak i spore szanse. | |
| dc.description.abstract | The evolution of Lemkos national idea in the twentieth century is a conducted for several years research project under the work title: Ideology as an instrument of shaping the national identities of small nations. The research coming out of the modernist paradigm, aims to identify the impact of both: ideology and elites work on the formation of national consciousness of ethnic groups at the beginning of the so-called "Nationalist revolution", (generally in the nineteenth century), as well as in modem times, known as late modernity or even postmodernity. The main object of the research is Lemkos national idea, which is the essence of works written by the authors who consider themselves as Lemkos, and they take the problem of the group identity. Especially those which may have affect on it.
The work is divided into three chapters. The first is essentially different and is mostly theoretical. The main problems taken here are: theory and history of nation, nationalism, globalism and glocalism. Strong attention is given to modem theories. On them based the model for the research of the process of nationalism processes among the Lemkos and understanding the impact of other nationalism movements on their identity. It was decided also to make a brief description of Ukrainian nationalism, with particular emphasis on Dmytro Dontsov ideology, as very important for OUN (Organization of Ukrainian Nationalists) and the UPA (Ukrainian Insurgent Arm) activists.
The second chapter is mainly historical. It begins with the operationalization of terms like: Lemko, Rusyn, Lemkivshchyna. Very important was the problem of the settlement of the Carpathian Mountains in the early Middle Ages, and then the problem of migration of Vlachs. Next it was described the beginning of national work started by the Lemkos intelligentsia and activist in the nineteenth century. Special attention was paid to the phenomenon of Russophiles and Old Russian movement, this ideology of The Great Russian Nation was in fact protection against Ukrainianisation or Polonisation. Based on the modernist model of nationalism, it was showed how Poles and Ukrainians were trying to have an impact on Lemkos ethnic and nation sense.
The last third section is the most important one. It begins with an analysis of the discourse around Ruthenian problems from the polish press early eighties of the twentieth century. Then cataloged Lemkos organizations, both pro Ukrainians orientation and Rusyns. A separate section was devoted to depict contemporary cultural activities of Lemkos, to aimed at showing the activity of this community. A chronological analysis of the relation Polish authorities to Lemkos problem was carried out. The most important part of this chapter, and the whole work is the analysis of the Lemkos national idea. The study focuses on the works of activists such as: Adam Barna, Theodore Goch (Teodor Gocz), Jaroslaw Zwolinsky (Jarosław Zwoliński), Jaroslaw Koroshchak (Horoszczak), Petro Trokanovsky (Piotr Torchanowski), Olena Dut’s-Fajfer (Helena Duć-Fajfer). The research had to show whether is it any common themes, symbols, issues and ideas relevant to this community. Second was to check whether is the group homogenous, whether there are differences on some matters and if the importance of these is the same or not. To complete the research, the same model was used to check the attitudes of Ukrainian-Lemkos movement. It gave a very interesting result showing substantial differences between these two options.
At the end of the work was allowed to indulge in some speculation about the future of the Lemkos community. | |
