Przemiany społeczno-gospodarcze w powiecie Dąbrowa Tarnowska w latach 1918-1939

Abstract

Charakter poruszanej problematyki zadecydował o zastosowaniu w pracy układu rzeczowo-chronologicznego. Rozprawa składa się z 5 rozdziałów, które uzupełnia wstęp, zakończenie, bibliografia, 6 aneksów i 133 zestawienia tabelaryczne. Ramy chronologiczne pracy obejmują lata 1918-1939, jednak w wielu przypadkach, chcąc ukazać pewne procesy w szerszej perspektywie historycznej, konieczne było sięgnięcie wstecz. Dotyczyło to głównie kwestii początków powiatu i jego podziału administracyjnego, a także problemów demograficznych, rozwoju infrastruktury drogowej, kolejowej i wodnej. Rozpatrywanie zagadnień gospodarczych drugiej połowy XIX w. i pierwszej połowy XX w. pozwalało natomiast na uchwycenie szeregu porównywalnych relacji i związków, ustalenie czynników mających bezpośredni i pośredni wpływ na sytuację bytową ludności, w przypadku których obserwacja tendencji zmian wymagała dłuższych odcinków czasu.

W rozdziale pierwszym zostały omówione uwarunkowania geograficzno-przyrodnicze i komunikacyjne powiatu dąbrowskiego, a także działania miejscowej społeczności oraz władz lokalnych podejmowane w celu poprawy infrastruktury drogowej, kolejowej i wodnej, mającej bezpośrednie przełożenie na rozwój gospodarczy i położenie materialne mieszkańców. W drugim rozdziale przedstawiono szeroko rozumiane stosunki ludnościowe, a więc: przemiany demograficzne z uwzględnieniem wpływu I wojny światowej na stan liczebny ludności, wiek, stan cywilny, płeć, liczbę ludności w wieku produkcyjnym itd. Omówiono także problemy składu narodowo-wyznaniowego mieszkańców, wykształcenia, warunków mieszkaniowych i emigracji zagranicznej.

Rozdział trzeci poświęcony jest w całości sprawom działalności samorządu gminnego, który spełniał wśród społeczności lokalnej bardzo istotną rolę. Oprócz prowadzonych inwestycji, remontów budynków użyteczności publicznej i in., samorządy (głównie w miastach) dysponowały własnymi przedsiębiorstwami komunalnymi, z których najwyższe dochody przynosiły rzeźnie miejskie.

W rozdziale czwartym gruntownej analizie poddane zostało życie gospodarcze w powiecie dąbrowskim. Stosunkowo szerokie ujęcie tematu, przy jednoczesnym ubóstwie opracowań dotyczących problemu życia społeczno-gospodarczego ludności powiatu dąbrowskiego, wymagało w pierwszym rzędzie zajęcia się sprawami podstawowymi dla badań nad tą problematyką. Dlatego konieczne okazało się zrekonstruowanie struktury społeczno-zawodowej mieszkańców powiatu w celu stworzenia zbiorowego obrazu badanej społeczności. Kolejność omawiania poszczególnych dziedzin aktywności gospodarczej wynikała ze znaczenia, jakie te dziedziny gospodarki odgrywały w życiu mieszkańców. Powiat dąbrowski należał do zdecydowanej większości powiatów województwa krakowskiego, w których rolnictwo w latach międzywojennych stanowiło główne źródło utrzymania dla zdecydowanej większości ludności, dlatego też znaczniejszą część rozdziału poświęcono temu działowi gospodarki, począwszy od przedstawienia zmian zachodzących w strukturze agrarnej, poprzez omówienie wytwórczości roślinnej i hodowli, aż do analizy warunków, które miały wpływ na rozwój produkcji rolnej. Z uwagi na brak wyróżnienia podczas spisów powszechnych rzemiosła spośród przemysłu oraz częstych przypadków łączenia produkcji rzemieślniczej z handlem, zagadnienia te zostały omówione łącznie. Istotne było tu określenie stanu liczebnego zakładów handlowych i przemysłowych oraz kwestia struktury wewnętrznej handlu i przemysłu Pozostałe działy gospodarki zostały omówione znacznie skromniej, z jednej strony ze względu na ich mniejsze znaczenie gospodarcze, a z drugiej na niewielką liczbę i niekompletność dostępnych źródeł.

Tematem ostatniego piątego rozdziału jest aktywność społeczno-zawodowa mieszkańców powiatu przejawiająca się przede wszystkim w ruchu spółdzielczym. Omówiono w nim działalność kółek i spółdzielni rolniczych, spółdzielczych instytucji kredytowych oraz Komunalnej Kasy Oszczędności miasta Dąbrowy. Przedstawione informacje uzupełniono danymi dotyczącymi ruchu młodzieżowego i aktywności władz powiatowych w dziedzinie modernizacji rolnictwa.

Przeprowadzone badania oparte zostały na krytycznej analizie obfitego materiału źródłowego z archiwów państwowych oraz materiałów statystycznych. Rodzaj analizowanych źródeł, w znacznej części mających charakter masowy, a więc wymagający częstego użycia liczby rodził konieczność budowania wielu tablic statystycznych oraz wyciągania wniosków na każdym etapie prowadzonego wywodu. Największą zaletą stosowania tablic jest jasna i systematyczna prezentacja danych liczbowych. Umożliwia również porównywanie odpowiednich wielkości liczbowych i szybkie wyciąganie wniosków na podstawie tych porównań. Rodzi to jednak zarazem niebezpieczeństwo powtórzeń, czego niestety w niektórych wypadkach autorowi nie udało uniknąć. W przekonaniu autora jednak, przedstawiona wyżej i zastosowana w pracy do rozwiązania postawionych we wstępie problemów i przyjętych założeń badawczych, metoda statystyczno-opisowa, uzupełniona o metodę porównawczą i historyczną była najbardziej właściwa.

The nature of the discussed subject forced the application of a material and chronological layout in this dissertation. The dissertation consists of five chapters, complemented by an introduction, conclusion, bibliography, 6 attachments and 133 table summaries.

The chronological frames of the dissertation cover the period of 1918 to 1939; however, in many instances, in order to present certain processes in a wider historical perspective, it was necessary to include information from earlier periods. This mainly concerned the matters related to the early years of the district, its administrative division as well as demographical issues, the development of road, railroad and water transportation systems. The discussion regarding the economic issues of the second half of the 19th century and the first half of the 20th century allowed to capture a set of comparable relations and relationships, to specify factors that had a direct and an indirect impact on the living conditions of the residents, in case of which the observation of the tendencies in changes required a wider time perspective.

Chapter One focuses on the geographical, environmental and communicational pre-conditions of the Dąbrowa Tarnowska District, as well as actions undertaken by the local community and authorities in order to improve the road, railroad and water transportation systems, which directly contributed to the economic development and financial situation of the residents. Chapter Two presents widely understood social relations, i.e.: demographical transitions, taking into account the influence of World War I on the number of residents, their age, marital status, gender, number of residents in working age, etc. Also, the issues related to the national and religious composition of the local population, education, living conditions and foreign emigration were discussed.

Chapter Three is fully devoted to matters related to the actions undertaken by the communal self-government that played a crucial role among the local community. Apart from the conducted investments, renovations of public utility buildings, etc., the self-governments (mainly in the cities) owned public utility service companies. Municipal slaughterhouses were the most profitable among them.

Chapter Four focuses on a thorough analysis of the economy in the Dąbrowa Tarnowska District. A relatively general approach to the subject, and, at the same time, a small number of studies related to the problem of social and economic life of the residents of the Dąbrowa Tarnowska District, required the fundamental matters related to the research of the subject to be studied in the first place. Therefore, it was necessary to reconstruct the social and professional structure of the District's residents in order to create a general image of the researched community. The sequence of discussing particular areas of economic activity was forced by the significance of the aforementioned areas of economy on the lives of the residents. The Dąbrowa Tarnowska District was one of many districts of the Krakowskie Province where agriculture was the main source of income for the majority of the residents during the pre-war years. Therefore, a great part of this chapter is devoted to the changes that occurred in the agrarian structure, plant production and breeding. Also, an analysis of the conditions which had an impact on the development of agricultural production was carried out.

Due to a lack of differentiation between industry and craftsmanship for the sake of public censuses and many cases of combining craftsmanship and trade, these matters were discussed jointly. It was crucial to determine the number of commercial and industrial companies and the structure of internal trade and industry. Other branches of economy were discussed to a lesser extent, due to their minor economic significance and a small amount of available sources and their incompleteness.

The subject of the last chapter - Chapter Five - is the social and professional activity of the District's residents, which was mostly focused on the cooperative movement. This chapter also discusses the activities of agricultural associations, agricultural cooperatives, loan cooperatives and the Communal Savings Bank in Dąbrowa. All presented information was supplemented with data concerning the youth movement and the activities of the district authorities in the area of modernization of the agricultural sector.

The conducted research was based on a critical analysis of a vast source material from the state archives and statistical materials. The type of analyzed sources, most of which are of numerical character which requires a frequent use of numbers forced the necessity to create a number of statistical tables and presenting conclusions on each stage of the discussion. The most tangible advantage of using tables is clear and systematic presentation of numerical data. It also allows to compare particular numerical data and easily draw conclusions based on such comparisons. On the other hand, it sometimes poses a risk of repetitions, which, to the author's regret, could not always be avoided. However, the author believes that the aforementioned statistical and descriptive method applied to research the concepts specified in the introduction, as well as the research assumptions, supplemented by a comparative and historical method proved to be the most suitable.