Transporty więźniów pomiędzy KL Auschwitz, a KL Mauthausen na tle ogólnej praktyki przemieszczania więźniów w systemie obozów koncentracyjnych III Rzeszy

Abstract

Wcześniej nie powstało żadne kompleksowe opracowanie naukowe dotyczące przemieszczania więźniów pomiędzy obozami Auschwitz, a Mauthausen. Symbol Auschwitz w odbiorze społecznym mieści w sobie obecnie część tej tragedii, jaka rozegrała się w kompleksie Mauthausen-Gusen, a także we wszystkich innych obozach koncentracyjnych i obozach zagłady utworzonych przez III Rzeszę. Ten stan rzeczy ma swoje uzasadnienie historyczne i socjologiczne. Auschwitz-Birkenau w okupowanej przez nazistów Europie był faktycznie największym obozem koncentracyjnym i obozem zagłady jednocześnie. Jednak nie można zapominać o całej sieci innych obozów nazistowskich. W żadnym przypadku nie mam zamiaru umniejszać tragedii, która rozegrała się w Auschwitz. Chciałbym natomiast wzmocnić znaczenie i pamięć o tym, co wydarzyło się w Mauthausen-Gusen, a także przywołać ze swoistego publicznego niebytu pamięć o ofiarach tego obozu. Tym bardziej, że tak wielu z nich było więzionych zarówno w jednym, jak i w drugim z tych obozów.

Byłe KL Mauthausen mimo, że zlokalizowane poza terytorium Polski jest jednym z najważniejszych dla naszej historii miejsc. O ile Auschwitz wciąż utożsamiane jest w naszym kraju z cierpienia narodu polskiego pomimo tego, że większość ofiar stanowili Żydzi, o tyle Mauthausen-Gusen nie identyfikowane tak jednoznacznie z Polską, było pod względem procentowego udział (szczególnie Gusen) w dużej mierze obozem więźniów-Polaków.

Obydwa kompleksy (Auschwitz i Mauthausen) powstały w różnym czasie i okolicznościach. Podczas gdy KL Mauthausen założony latem 1938 roku w czasie, gdy nie było w Europie otwartego konfliktu zbrojnego, to KL Auschwitz funkcjonowanie rozpoczął na wiosnę 1940 roku już w warunkach wojennych. Pierwsze niemieckie tzw. państwowe obozy koncentracyjne powstały w 1933 roku. Jednymi z najpóźniej wyzwolonych były właśnie obozy wchodzące w skład kompleksu Mauthausen-Gusen (5 maja 1945 Gusen i Mauthausen, 6 maja Ebennsee)

Jednym z głównych celów niniejszego opracowania było usystematyzowanie wiedzy o wzajemnych relacji Auschwitz-Mauthausen. Pragnąłem przedstawić oba kompleksy nie jako odrębne fenomeny, ale jako składowe części systemu obozów koncentracyjnych III Rzeszy. Świadomie użyłem tu przymiotnika ?koncentracyjnych", bowiem to kryterium jest częścią wspólną obu kompleksów. W Mauthausen nie istniała praktycznie funkcja zagłady poprzez masowe uśmiercanie w komorach gazowych, tak znamienna w drugim etapie (od 1942 roku) etapie rozwoju Auschwitz-Birkenau.

Zakres pracy obejmuje okres wspólnego funkcjonowania obozów Auschwitz-Birkenau i Mauthausen-Gusen, tj.: maj 1940 r. - styczeń 1945 r. W analizie uwzględnione zostały wszystkie grupy deportowanych pomiędzy tymi obozami. W szerszym kontekście całości systemu obozowego III Rzeszy przedstawione zostały także motywy działań i metody stosowane w relacjach pomiędzy kompleksami Auschwitz-Birkenau, Mauthausen-Gusen i ich centralą w Berlinie.

Praca ma układ chronologiczno-problemowy Praca składa się z pięciu rozdziałów:

I. KL Auschwitz-Birkenau i KL Mauthausen-Gusen - analiza porównawcza

II. Transporty więźniów politycznych (głównie Polaków) w trybie konwojowania (lata 1940 - 1945)

III. Masowe transporty w okresie od wiosny 1942 roku do lata 1944 roku - przemieszczanie siły roboczej pomiędzy obozami według WVHA

IV. Ostatnie dni Auschwitz - Drogi ewakuacji do innych obozów

V. Transporty pomiędzy KL Auschwitz, a KL Mauthausen w latach 1940-1945 - podsumowanie.

Do pracy dołączone zostało zrekonstruowane kalendarium transportów oraz w formie aneksów trzy tomy spisów nazwiskowych osób deportowanych.

There was no comprehensive study on the movements of prisoners between Auschwitz and Mauthausen concentration camps. Auschwitz as a symbol in the public opinion now includes a part of the tragedy of Mauthausen-Gusen complex too, as well as other concentration camps and death camps set up by the Third Reich. This situation has its historical and sociological reasons. Auschwitz-Birkenau camp in Nazi-occupied Europe, was actually the largest concentration camp and death camp at the same time. But we can not forget about the whole network of other Nazi camps. In any case, I have no intention to belittle the tragedy of Auschwitz. I just would like to reinforce the meaning and memory of what happened at Mauthausen-Gusen, and the recall for oblivion a memory of the victims of this complex. Especially that so many of them were imprisoned in both camps.

The former Mauthausen Concentration Camp, although located outside of Polish occupied territory is one of the most important places in the Polish history. While Auschwitz is still identified in Poland with the suffering of Poles despite the fact that most victims were Jews, Mauthausen-Gusen not so clearly identify with the Polish sacrifices, was in terms of percentage (especially Gusen) Polish inmates camp.

Both complexes (Auschwitz and Mauthausen) were set up at different times and circumstances.

While the Mauthausen Concentration Camp was founded in the summer 1938 in a time when Europe was not in an open war, Auschwitz started its operation in spring 1940 in a war time already. The first German so called state concentration camps were created in 1933. Among the last liberated camps were subcumps of Mauthausen-Gusen complex (May 5, 1945 Gusen and Mauthausen, May 6, Ebennsee)

One of the main goal of this study was to systematize the knowledge of the mutual relations between Auschwitz and Mauthausen. I wanted to present the two complexes are not as separate phenomena, but as a constituent part of the system of concentration camps of the Third Reich. Consciously I use the adjective "concentration", because this criteria is a common part of both complexes. In Mauthausen, there was practically no function of mass destruction by killing in gas chambers, so significant in Auschwitz-Birkenau.

The scope of work covers a period of parallel operation of the Auschwitz-Birkenau and Mauthausen-Gusen, ie: May 1940 - January 1945. In the analysis all deported groups between these camps are included.

The work consists of five chapters:

I. Auschwitz-Birkenau and Mauthausen-Gusen - comparative analysis

II. Transports of political prisoners (mostly Poles) under escort (years 1940-1945)

III. Mass transport in the period from spring 1942 to summer of 1944 - the movement of labor force between the camps by WVHA

IV. The last days of Auschwitz - Evacuation routes

V. Transports between Auschwitz and Mauthausen Concentration Camp in 1940-1945 - summary.

To work accompanied by a reconstructed chronology of transports, and in the three volumes an appendices - lists of deportees.