Genezyjski dialog „antyku” z „barokiem” w twórczości Juliusza Słowackiego
Streszczenie
Genezyjski dialog „antyku” i „baroku” w twórczości Juliusza Słowackiego
Tytuł rozprawy wskazuje na trzy kręgi zainteresowań badawczych autora, są to: antyk, barok oraz filozofia genezyjska Słowackiego. Konieczne jest wyznaczenie płaszczyzny, na której te trzy elementy wspólnie egzystują na tyle, by móc mówić o dialogu dwóch pierwszych w obecności trzeciego z wymienionych. Bardzo niedokładne pojęcia „antyk” oraz „barok” zastały doprecyzowane przez użycie sformułowania „kodu kulturowego” (Barthes) odpowiednio: kodu antycznego i kodu barokowego. Kod antyczny scharakteryzowany został w odniesieniu do następujących utworów: Genesis Ducha, Dialogów filozoficznych, liryki genezyjskiej, poematu Poeta i natchnienie, przekładu fragmentów Iliady oraz dramatu Agezylausz. Do charakterystyki kodu barokowego posłużyły: przekład fragmentów Makbeta Szekspira, przekład dramatu Calderona Książę Niezłomny, dramat Słowackiego Ksiądz Marek, a także utwory fragmentaryczne: kontynuacja Beniowskiego oraz Książę Michał Twerski.
Przedmiotem pierwszej oraz drugiej części pracy jest opis i charakterystyka kodów: antycznego i barokowego za pomocą narzędzi wypracowanych przez intertekstualizm (terminologia G. Genetta). Część trzecia to próba opisania i interpretacji dialogu, który zachodzi między badanymi kodami w pismach mistycznych Słowackiego. Aby móc skonfrontować te kody oraz odkryć, czy rzeczywiście zostały zdialogizowane w dziele mistycznym Słowackiego i - jeśli tak - jak dialog ten przebiega, należało sięgnąć do teorii dialogu (E. Czaplejewicz).
Charakterystyka kodów oraz wskazanie ich obecności i funkcji miała za zadanie określenie stron genezyjskiego dialogu. Aby opisać poszczególne wypowiedzi dialogowe, konieczna była obserwacja momentów starcia badanych kodów oraz wyróżnienie dialogemów, gdyż właśnie na granicy tych jednostek dialogu rodzi się jego sens. W tej części pracy przedmiotem analizy stały się: Fantazy, Sen srebrny Salomei, Samuel Zborowski oraz fragmenty Króla - Ducha. W dziele mistycznym Słowackiego relacja dialogowa jest dość specyficzna: podmiotami są tu oba kody - antyczny i barokowy, trzecim elementem, w kontekście którego rozgrywa się dialog, jest idea genezyjska.
Filozofia genezyjska, opisując świat jako zmaganie Ducha z formą - materią, zdeterminowała nie tylko filozofię bytu, spojrzenie na historiozofię czy etykę u Słowackiego w ostatnich latach życia, lecz wyznaczyła także specyficzny rodzaj poetyki genezyjskiej. Kod antyczny i kod barokowy pełnią w tej poetyce znaczące role: kod antyczny to zapis dziejów Ducha, kod barokowy zaś - dziejów formy. Oba pojęcia jednak - zarówno Duch jak i forma - mają w badanych utworach przede wszystkim charakter metapoetycki - Duch w twórczości genezyjskiej to idea Poezji, forma to materia, w której pracuje Poeta - a więc wypowiedź poetycka - słowo. W kontekście filozofii genezyjskiej ideą tworzenia będzie wiec budowanie kunsztownych form i przełamywanie ich, aby zdobyć formę jeszcze doskonalszą. Ta jednak także ma ulec zniszczeniu. Poetyka genezyjska tłumaczy fragmentaryczną formę utworów z ostatniego etapu życia Słowackiego, wielokrotne próby zapisywania tej samej myśli w różnych wariantach, w formie poetyckiej i prozą. W tym kontekście także Król -Duch, pozostawiony w ogromnej ilości fragmentów, z których na próżno czytelnik usiłuje stworzyć całość, będzie szczytowym osiągnięciem poetyki genezyjskiej. The genesic dialogue of antiquity code and baroque code in the works of Juliusz Słowacki
The title of the dissertation indicates three circles of research: antiquity, baroque art and the genesic philosophy of Słowacki. It is necessary to specify the area where the three elements coexist so that it is possible to talk about the dialogue of the first two of them in the presence of the third element. The inaccurate terms -antiquity and baroque - have been made more precise by using the notion of “the code of culture” (Barthels): antiquity code and baroque code, respectively. The antiquity code was described in relation to the following works of Słowacki: Genesis z Ducha, Philosophical dialogues, genesic lyrical poetry, poem Poet and inspiration, translated fragments of Iliad and play Agezylausz. (The description of the baroque code was done on the basis of translated fragments of Macbeth by Shakespeare, Calderon's drama Invincible Duke, Słowacki's drama Priest Mark as well as fragmentary works: the continuation of Beniowski and Duke Michał Twerski.)
The subjects of the first and second part of this dissertation are description and characteristics of the two codes, antiquity code and baroque code, by means of the tools of intertextuality (G. Genette). The third part is the attempt to describe and interpret the dialogue between the analyzed codes in Słowacki’s mystical writing. In order to juxtapose these codes and find if there was really a dialogue between them, the author had to draw upon the theory of dialogue (E. Czaplejewicz).
The description of the codes and indicating their presence and function were to specify the sides of the genesic dialogue. To describe particular dialogue statements, it was necessary to observe the clash between the codes in question and to distinguish dialoguems; on the border of these units of the dialogue emerges its sense. In this part of the dissertation the subjects of analysis were: Fantazy, silver dream, Samuel Zborowski and fragments of The Spirit King. In the mystical work of Słowacki the dialogue relation is quite specific: the subjects are antiquity code and baroque code; the third element, in whose presence the dialogue takes place, is his own mystic version of the world - genesic idea of Słowacki. Genesic idea of Słowacki, describing the world as the struggle of the spirit and the matter, influenced not only ontology, historiosophy or Słowacki's ethics in his last years, but also determined the specific kind of genesic poetics. Antiquity code and baroque code play a significant role in this poetics - the former describes the story of Ghost, the latter - the story of matter. Both of them, Ghost and matter, are important, first of all, in metapoetic sense. Ghost in Slowacki’s genesic writing is the idea of Poetry; the form is the matter the Poet works in - the word. In Slowacki’s genesic philosophy the idea of creation is to build and then overcome sophisticated forms to create even more perfect ones. They, however, are also to be destroyed. The genesic poetics explains the fragmentary form of Słowacki's works in his last years of life and his multiple attempts to write the same concept in various versions, in poetry and in prose. In view of that, also the most important Slowackic’s poem of this time, The Spirit King, written mainly in numerous pieces impossible to put together, will be the top achievement of genesic poetics.