Polska Zjednoczona Partia Robotnicza w Kombinacie Metalurgicznym Huty im. Lenina (1956-1970)

Abstract

Powojenna historia Polski była nierozerwalnie związana z działalnością Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Przejęcie władzy przez komunistów, którzy do założonego przez siebie celu dążyli z bezwzględną konsekwencją (np. dopuszczając się fizycznej likwidacji przeciwników politycznych, a także uciekając się do fałszerstw wyborczych: vide referendum z czerwca 1946 roku oraz wybory do sejmu z roku 1947) sprawiło, iż wiodącą siłą polityczną stała się rzeczona PZPR. Forsowany przez komunistów model, zakładający (na wzór sowiecki) podporządkowanie wszelkich obszarów działalności politycznej, społecznej oraz gospodarczej decyzjom i wpływom PZPR, który można by zdefiniować równaniem partia = państwo powodował, że pezetpeerowskie komórki partyjne tworzono np. w każdym przedsiębiorstwie w kraju. Nie inaczej było w przypadku Huty im. Lenina (HiL), która miała status zakładu specjalnego znaczenia dla gospodarki PRL. Z tych właśnie powodów w nowohuckim Kombinacie nie mogło zabraknąć dużej, prężnie działającej organizacji partyjnej, zabezpieczającej interesy rządzącej PZPR. Organizacja partyjna HiL miała charakter trójstopniowy. Na jej czele stał 1 sekretarz, tytułowany tak wzór 1 sekretarza KC PZPR. W latach 1956-1970 funkcję tę pełniło dwóch działaczy: Zbigniew Jakus oraz Tadeusz Wachowski. Komitet Fabryczny (KF PZPR HiL), wraz ze swymi organami składowymi (Konferencją sprawozdawczo-wyborczą, Plenum, Sekretariatem i Egzekutywą), pełnił kontrolę nad partyjnymi instancjami zakładowymi (Komitetami Zakładowymi - KZ). Natomiast KZ sprawowały pieczę nad niższymi organizacjami i komórkami (Oddziałowymi Organizacjami Partyjnymi - OOP i Podstawowymi Organizacjami Partyjnymi - POP), które funkcjonowały w wydziałach oraz oddziałach produkcyjnych Kombinatu. KF PZPR HiL był jedną z największych zakładowych organizacji partyjnych w kraju. Organizacja partyjna Kombinatu stale się powiększała i to nie tylko z powodu rozbudowy zakładu oraz otwierania kolejnych wydziałów produkcyjnych, lecz także poprzez rzeczywisty napływ pracowników gotowych zasilić (z różnych powodów) szeregi PZPR. Realizując rolę „politycznego kierownika" przedsiębiorstwa, nadzorującego administrację oraz załogę, władze KF zajmowały się działalnością gospodarczą HiL. Na posiedzeniach instancji partyjnych analizowano takie zagadnienia jak wyniki ekonomiczne Kombinatu czy plany gospodarcze przedsiębiorstwa. Funkcjonariusze partyjni interesowali się również problemami jakości produkcji i eksportu, zacofaniem technologicznym przedsiębiorstwa, awariami, kwestiami BHP oraz przestępczością gospodarczą. Władze KF realizując tzw. „linię" partii, promowały metody organizacji produkcji, które w zamierzeniu rządzących miały zwiększać wydajność pracy, przyczyniając się przy tym do uzyskiwania jak najlepszych wyników ekonomicznych. Z tych właśnie powodów władze KF propagowały takie inicjatywy jak współzawodnictwo pracy, czyny społeczne, ruch racjonalizatorski oraz postęp techniczny. Jako „polityczny kierownik" organizacja partyjna nowohuckiego Kombinatu sprawowała także nadzór nad tzw. „pasami transmisyjnymi", czyli organizacjami społecznymi, przekazującymi wolę kierownictwa PZPR do mas społecznych. Pozycja KF jako podmiotu nadzorującego rzeczone „pasy transmisyjne" nie podlegała dyskusji. Była bowiem konsekwencją obowiązującego wówczas modelu politycznego. I choć nie bez przyczyny okres rządów I sekretarza KC PZPR, Władysława Gomułki nazywano „małą stabilizacją", to nie był on pozbawiony momentów napięć społecznych. Niekiedy przyjmowały one postać lokalnych konfliktów, czego przykładem była bitwa o krzyż nowohucki. Innym razem stawały się częścią wydarzeń ogólnopolskich takich jak Marzec'68 czy Grudzień'70. Z takimi problemami musieli mierzyć się działacze KF PZPR HiL, występując w roli rzeczników partii, a tym samym obrońców obowiązującej aktualnie „linii" partii.

The post-war history of Poland was inseparably associated with the activity of the Polish United Workers' Party (PUWP). Takingover the authority by polish communists which at that target established by themselves aspired with the ruthless consequence (e.g. committing murders of political opponents, as well as resorting to electoral frauds: vide referendum in June 1946 and elections for the Seym in 1947) caused that PUWP had become leading political power in Poland. Political model of the state pushed through by the communists, establishing (similar to the Soviet Union) subduing all areas of political, social and economic activity for decisions and influences of PUWP (which could be defined as 'mathematical' equation: party = the state), caused that communist party units were formed in every enterprise in the country. It was the same situation in case of the Vladimir Lenin Steelworks (HiL) which had a status of the special unit of meaning for the economy of the Polish People's Republic. And because of these very reasons in Metallurgical Conglomerate in Nowa Huta it could not be missing of huge, dynamically operating communist party organization, which would be safeguarding businesses of PUWP. The communist party organization of Vladimir Lenin Steelworks had a three-degree character. Its leader was called the 1st secretary similar to the 1st secretary of PUWP. In 1956-1970 years two activists performed this function: Zbigniew Jakus and Tadeusz Wachowski. PUWP Factory Committee of Vladimir Lenin Steelworks (polish: KF PZPR HiL), along with one's storage organs (including the Reporting-election Conference, the Plenary session, the Secretary's Office and the Executive), performed the control over party company authorities (with Company Committees - CC, polish: KZ). However CCs exercised the care of lower organizations and cells (Department Party Organizations - DPO, polish: OOP and Basic Party Organizations -BPO, polish: POP) which were operating in departments and production branches of the Vladimir Lenin Steelworks. KF PZPR HiL was one of the biggest PUWP' factory party committee in the country. It constantly expanded between 1956 and 1970. It growth was ont only caused by the expansions of the Steelworks and opening next production departments, but also by the real inflow of new members of PWUP. It should be underlined that employees were joining communist party from various reasons. Carrying the role of the "political manager" of whole enterprise (being in charge of administration and the crew), KF PZPR HiL authorities dealt with the HiL business activity. During on sittings of party authorities (the Plenary session, the Secretary's Office and the Executive), such issues were being analysed as economic outturns of the Steelworks or an economic plans of the enterprise. Party authorities were also interested in problems of the quality of the production and the export, technological backwardness of the enterprise, breakdowns, issues with the health and safety regulations (polish: BHP) and the economic crime. Carrying out so-called 'party line', KF PZPR HiL authorities promoted methods of the industrial engineering, which were supposed to increase the work output, contributing in addition to getting like the best economic outturns. For the very reasons party authorities in the Vladimir Lenin Steelworks propagated such initiatives as the competition between the work, community actions, the streamlining move and the technological progress. As the "political manager" Factory Committee of Vladimir Lenin Steelworks also exercised the supervision above so-called "transmission belts" (polish: „pasy transmisyjne"), which are social organizations, handing the will of the PUWP management over to social masses. Position of KF PZPR HiL authorities as the supervising entity the "transmission belts" was indisputable. It was a consequence of the political model which had been in force then. And at least not without the cause an era of PUWP 1st Secretary Władysław Gomułka was called the "low stability", it wasn't deprived of moments of social tensions. Sometimes they were assuming the form of local conflicts, of what a battle for the Nowa Huta cross was an example. Some other time they became a part of all-Polish events so as the March '68 whether December' 70. KF PZPR HiL activists had to cope with such problems, appearing in double role: of spokesmen of the PUWP and defenders of currently "party line".