O aforyzmie wiedeńskiego modernizmu - Arthur Schnitzler, Hugo von Hofmannsthal, Karl Kraus

Abstract

Tematem dysertacji jest fenomen aforyzmu w okresie wiedeńskiego modernizmu. Celem rozprawy jest zbadanie aforystycznej twórczości trzech wybitnych reprezentantów wiedeńskiej modemy: Arthura Schnitzlera, Hugo von Hofmannsthala i Karla Krausa. Praca rozpoczyna się od spostrzeżeń natury genologicznej. Krytycznej analizie poddane zostały różne definicje aforyzmu: zbadano podejście lingwistyczne, literaturoznawcze, filozoficzne oraz podkreślające znaczenie recepcji tej krótkiej formy literackiej. Wynikiem analizy jest wypracowanie konstytutywnych cech aforyzmu. Po uwagach dotyczących kulturowego zjawiska, jakim była epoka wiedeńskiego modernizmu, przedstawiono miejsce aforyzmu w twórczości powyższych autorów. Analiza aforyzmów skupiła się wokół czterech kręgów tematycznych: człowiek, język, sztuka i polityka. W aforyzmach dotyczących problemów ogólnoludzkich uwidacznia się znaczny wpływ epoki, manifestujący się w zainteresowaniu jednostką a także jej sferą uczuć. Również Problematyka kryzysu języka oraz przypisywanie wyjątkowej roli sztuce miały dla wiedeńskiego modernizmu znaczenie szczególne i znalazły swe odzwierciedlenie w aforyzmie tego czasu. Aforyzmy dotyczące polityki zmagają się natomiast z problemem I wojny światowej, są wnikliwą krytyką polityków oraz mechanizmów rządzących wojną. Zbadano również i te aforyzmy, których problematyka ma w twórczości każdego z autorów miejsce szczególne. Dla Schnitzlera jest wiec to psychologia, dla Hofmannsthala tradycja a dla Krausa prasa i jej język. Analiza aforyzmów prowadzi do wniosku, że na ich problematykę wywarły wpływ główne nurty filozoficzne (recepcja filozofii Nietzschego i Schopenhauera, filozofia Freuda, Macha, Bahra), tendencje artystyczne i kulturowe epoki (impresjonizm, symbolizm, subiektywizm, estetyzm, dekadencja), przemiany społeczne (rozwój prasy masowej, ruch emancypacji kobiet) oraz wydarzenia historyczne (I wojna św.).

The doctoral dissertation deals with the phenomenon of aphorism in Viennese Modernism. The primary objective of the dissertation is to analyse aphoristic work of three leading representatives of the period: Arthur Schnitzler, Hugo von Hofmannsthal and Karl Kraus.

The work begins with the genre analysis, namely various definitions of aphorism are analysed critically from the linguistic, literary, philosophical and genre reception point of view. As the result of the analysis essential qualities of aphorism are worked out. Following some comments on the cultural character of the period of Viennese Modernism, the place of aphorism in the works of the above-mentioned authors is presented. The analysis focuses on four subject matters: man, language, art and politics. In the aphorisms related to the human nature a considerable influence of the period can be traced, which is evident in the authors' interest in an individual and his feelings. Also the issue of language crisis as well as attributing an exceptional role to art have a special meaning in understanding Viennese Modernism and are widely reflected in the aphorism of the period. Aphorisms on politics struggle against the problem of World War I, as they constitute a thorough critisism of politicians and mechanisms of war. Also exceptional issues characteristic for particular author's work are analysed: psychology (Schnitzler), tradition (Hofmannsthal), press and its language (Kraus). On the basis of the above analysis the conclusion is drawn that the philosophical mainstream of the period (i.e. reception of Nietzsche's and Schopenhaurer's philosophy, as well as Freud's, Mach's and Bahr's philosophy), tendencies in art and culture (impressionism, symbolism, subjectivism, esthetism, decadence), social changes (development of mass press, feminist movements) and historic events (World War I) have a considerable influence on the themes of aphorisms.