Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 92. Prace z Historii Oświaty i Wychowania 1

Abstract

Oddajemy do rąk czytelników tom „Rocznika Naukowo-Dydaktycznego" Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie zawierający numer pierwszy z serii: Prace z historii oświaty i wychowania. Prezentuje on wyniki badań pracowników naukowo-dydaktycznych Katedry Historii Oświaty i Wychowania oraz współpracującego z nią profesora Mauritsa de Vroede, uczonego belgijskiego. Problematykę badawczą Katedry, wokół której koncentrują się wysiłki stosunkowo nielicznego zespołu, stanowię dzieje szkolnictwa w czasach przedrozbiorowych, oświata i myśl pedagogiczna w Galicji, dzieje szkolnictwa w Polsce niepodległej, metodologia i historiografia oświatowo-pedagogiczna oraz dzieje dydaktyki historii. Tom Prac z historii oświaty i wychowania otwiera studium belgijskiego historyka Mauritsa de Vroede, profesora Uniwersytetu w Leuven, ukazujące nowe horyzonty poznawcze i metodologiczne historii wychowania, pojmowanej jako historia jednej z dziedzin kultury, z położeniem nacisku na najściślejsze powiązanie wychowania ze społecznym jego podłożem i funkcją. Autor nie zna polskiego dorobku socjologii wychowania (F. Znanieckiego, J.S. Bystronia, A. Hertza) i socjologii kultury (K. Dobrowolskiego, S. Czarnowskiego) z lat międzywojennych. W dorobku tym znajdujemy o ileż wcześniejszą realizację od cytowanych przezeń uczonych amerykańskich czy zachodnioeuropejskich tych właśnie postaw metodologicznych oraz niezwykle płodne ich skutki. Źródłowy artykuł Jana Krukowskiego prezentuje wyniki kolejnego etapu badań nad szkolnictwem parafialnym Krakowa w XVIII i XIX w. Artykuł niewątpliwie poszerza źródłoznawczą tematykę dziejów szkolnictwa krakowskiego omawianego okresu. Praca Andrzeja Klisia nie dotyczy wprawdzie wybitnej postaci z dziejów myśli pedagogicznej, lecz przedstawienie koncepcji dydaktycznej i ustrojowej Stanisława Zarańskiego, autora licznych prac z tego zakresu, wzbogaci niewątpliwie dotychczasową wiedzę o kształtowaniu się systemu szkolnego Galicji w dobie autonomii. Na szczególną uwagę zasługują rozważania A. Klisia na temat świadomości narodowej ludności wiejskiej połowy XIX w., oraz analizy poglądów Zarańskiego dotyczących upowszechnienia szkoły początkowej bez wprowadzania przymusu. Rozprawa Czesława Majorka ukazuje ważne wydarzenie w życiu Galicji, jakie stanowiła Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie w 1894 r., w stulecie powstania kościuszkowskiego. W tradycji narodowej wystawa ta upamiętniła się przede wszystkim ekspozycją Panoramy Racławickiej W. Kossaka i J. Styki, mającą także ogromne znaczenie patriotyczno- wychowawcze. Autor skoncentrował się zgodnie ze swą specjalnością na dziale szkolnym stanowiącym wymowne świadectwo ogromu dokonań na polu nauki, oświaty i wychowania w dobie autonomii oraz znaczenia Galicji dla życia kulturalnego narodu polskiego w II połowie XIX w. Niezależnie jednak od tego dorobku autor widzi słabe strony galicyjskiego ustroju szkolnego, wskazuje gminy bezszkolne, ogólnie niski poziom wiejskich szkół ludowych, trudności w kształceniu w szkole średniej dzieci wiejskich, analfabetyzm. Bardziej szczegółowej tematyki dotyczy artykuł Zygmunta Ruty ukazujący w sposób analityczny podstawowe przemiany szkolnictwa średniego w województwie kieleckim w latach międzywojennych. Omawiany teren b. Królestwa Polskiego stanowił dość zaniedbany obszar procesów edukacyjnych, stąd też zrozumiałe wysiłki władz szkolnych Polski międzywojennej, aby zmienić istniejący stan rzeczy i w miarę możliwości pełniej go rozwinąć. Autor w sposób gruntowny, solidnie podbudowany materiałem źródłowym, dowodnie ukazał nie tylko znaczny poziom organizacyjno- programowy szkolnictwa średniego na omawianym terenie, ale również jego społeczne funkcje. Odmiennej problematyki dotyczy artykuł Wacława Mormona, który porusza ważny problem w metodyce nauczania historii, a mianowicie wykorzystanie mapy jako pomocy dydaktycznej w nauce historii w Polsce w XVIII i I połowie XIX wieku. Autor posłużył się tu wprawdzie syntetycznymi i monograficznymi ujęciami z zakresu dziejów dydaktyki historii i geografii, ale ukazał ten problem w sposób bardziej dogłębny, dając czytelnikowi monograficzny obraz w omawianym przezeń okresie. Autor podkreśla, że zarówno w XVIII, jak i w początkach XIX w. lepiej rozwinęły się koncepcje teoretyczne niż ich upowszechnienie. Jeśli chodzi o mapy, to przez cały ten okres nie było na ziemiach polskich odpowiedniej wytwórni. Prezentowany tom Prac z historii oświaty i wychowania zamykają recenzje monografii historycznej Tarnowa i regionu tarnowskiego oraz publikacji na temat Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie w latach 1946—1981.