Małopolscy posłowie 1947-1957

Abstract

Praca jest próbą analizy źródeł, okoliczności i uwarunkowań formowania polskiego parlamentu po II wojnie światowej oraz praktycznej działalności posłów Sejmu Ustawodawczego i Sejmu I kadencji z terenu Małopolski, którzy swój mandat piastowali w latach 1947-1957. Jest także próbą ukazania portretu zbiorowego środowiska, tego co w metodologii historii określamy zazwyczaj socjo- i psychohistorią a nawet antropologią historyczną. Starałam się zatem ukazać nie tylko niełatwe okoliczności w jakich wybory parlamentarne, w pierwszych latach Polski Ludowej zostały przeprowadzone ale też poddać analizie szczególne uwarunkowania, które wpływały na decyzje, postawy i zachowania.

Zasięg czasowy badań obejmuje lata 1947-1957, tj. okres pierwszych powojennych wyborów do Sejmu Ustawodawczego (19 stycznia 1947 roku) oraz wyborów do Sejmu II kadencji (20 stycznia 1957 roku). Kwerenda materiału źródłowego, przedstawiła złożoność zagadnienia jakim była kampania wyborcza do pierwszych w Polsce powojennych wyborów, a zgłasza ich geneza.

Termin pierwszych wyborów parlamentarnych w powojennej Polsce wyznaczono na dzień 19 stycznia 1947 roku. Warto zastanowić się dlaczego wybory odbyły się właśnie wtedy? Dlaczego nie wcześniej, zgodnie z zaleceniem jałtańskim Wielkiej Trójki ("w możliwie najkrótszym czasie")? Krajowa Rada Narodowa odłożyła termin wyborów parlamentarnych zyskując tym samym na czasie. Powód był w zasadzie jeden, komuniści bali się wolnych, demokratycznych wyborów w stylu demokracji zachodniej. Ponadto nie byli do nich przygotowani, bo nigdy w takim przedsięwzięciu nie uczestniczyli.

Wybory w 1947 roku były ważnym desygnatem pierwszego etapu stalinizacji - zmonopolizowania (i tym samym ?legitymizacji") władzy w ręku partii komunistycznej. Jego istotą było osiągnięcie swoistego równania polityczno - ideowo - ustrojowego: partia = państwo. Ten wyróżnik będzie istotą całego okresu, który nazywamy Polską Ludową (PRL).

Praca ma układ chronologiczno - problemowy. Składa się z siedmiu rozdziałów.

W rozdziale pierwszym, raczej erudycyjnym ale ważnym dla całości rozważań, przedstawiłam stan ustrojowy wyzwolonej Polski, począwszy od utworzenia Krajowej Rady Narodowej, aż do przeprowadzenia wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947 roku. Analiza ordynacji wyborczej wykazała szereg niedociągnięć. Umożliwiała władzom administracyjnym i PPR ingerencję w proces wyborczy (na podstawie fałszywych zarzutów współpracy z Niemcami lub zbrojnym podziemiem w czasie kampanii wyborczej skreślono z list wyborczych pół miliona osób, w tym 98 kandydatów na posłów, fałszowano wyniki, stosowano wobec opozycji krwawy terror).

Rozdział drugi pracy przedstawia organizację tychże wyborów w Małopolsce lecz na nich nie kończy tylko wychodzi poza ich ramy czasowe. Starałam się przedstawić w nim nastroje niezadowolenia jakie panowały po sfałszowaniu przez władze wyborów. Rozdziały trzeci i czwarty traktują o wyborach 1952 roku do Sejmu PRL I kadencji. Pierwszy z nich w wymiarze ogólnopolskim a drugi w wymiarze lokalnym. Specyfika tych polegała na tym, że władze nie pozostawiły obywatelom wyboru kandydatów do Sejmu, gdyż ich liczba była równa ilości przyznanych mandatów na dany okręg. Kolejne trzy rozdziały poświęcone zostały omówieniu działalności poselskiej małopolskich posłów w Sejmie, swoim terenie oraz analizie ich aktywności. Praca kończy się omówieniem znaczenia wydarzeń jakie miały miejsce w kraju w październiku 1956 roku oraz - wpisującym się w ten ciąg wydarzeń - kontekstem wyborów do Sejmu 19 stycznia 1957 roku, w których W. Gomułka zachęcał, by "głosować bez skreśleń".

Wybór Małopolski jako przedmiotu badań, nie był przypadkowy. Małopolski, rozumianej dla tego czasu historycznego i problemu badawczego, jako województwo krakowskie (okręg wyborczy). To jeden z ważniejszych regionów ówczesnej Polski. Zróżnicowany społecznie i mentalnie. Jego najważniejszym wyróżnikiem jest Kraków. Ważny był też w tej analizie kontekst ówczesnej sytuacji, również w perspektywie procesu historycznego, także doświadczenia i pamięci. Trudno też oderwać tę ? małopolską rzeczywistość" od sytuacji, która miała miejsce w kraju, bowiem w sposób mniej lub bardziej pośredni kształtowała ją.

Podstawę źródłową rozważań stanowią archiwalne zasoby zgromadzone przede wszystkim w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Państwowym w Krakowie oraz w Krakowskim Oddziale Instytutu Pamięci Narodowej. Dopełnieniem jest literatura przedmiotu, zarówno w sferze erudycyjnej, jak i analitycznej.

Praca którą przedstawiam, to próba, jak sądzę, pierwsza w literaturze przedmiotu, dość całościowego, także i socjo- oraz psychohistorycznego (postawy, zachowania) spojrzenia w problem zdefiniowany w tytule dysertacji. Nie jest - w przekonaniu autorki- zamknięciem problemu badawczego, a raczej jego pierwszą próbą ujęcia i analizy, ale również próbą wyznaczenia rozwoju pól badawczych.

The work is an attempt to analyse the sources, facts and circumstances of formation of the Polish parliament after World War II and the practical activities of the Members of the Legislative Seym and Seym of the first term from Little Poland, who held their seats in the years 1947-1957. It is also an attempt to present a portrait of collective environment, what in the methodology of history we usually define socio-and psychohistory or even historical anthropology. I tried to show not only difficult circumstances in which the parliamentary elections were carried out in the first years of Polish People's Republic but also to analyse the specific conditions that influenced the decisions, attitudes and behaviours.

The research covers the years of 1947-1957, ie the period of the first postwar elections to the Legislative Seym (January 19, 1947), and elections to the Seym of the Second Term (20 January 1957).

The query of source materials presented the complexity of the issues which was the electoral campaign for the first postwar elections in Poland and are reported by their genesis.

The date for early parliamentary elections in postwar Poland was set on January 19, 1947. It is worth considering why the election was held just then? Why not before, as recommended by the Yalta the Big Three ("in the shortest possible time")? National Council postponed the date for elections gaining the time. The reason was basically one, the communists feared the free, democratic elections in the western democracy style. In addition, they were not prepared for them, because they had never participated in such undertaking.

Elections in 1947 were an important designation of the first step of Stalinization - monopolisation (and thus "legalisation") of power in the hands of the Communist Party. Its essence was to achieve a specific equation of political - ideological - systemic: the party = state. The differentiator is the essence of the whole period, which is called the Polish People's Republic (PRL).

The work is arranged in chronological - problem order. It consists of seven chapters.

In the first chapter, which is rather erudite but important for the wholeness of considerations, I introduced a constitutional state of liberated Poland, starting from the creation of the National Council to the election of the Legislative Seym on January 19, 1947. The analysis revealed a number of electoral shortcomings. It allowed the administration authorities and the Polish Workers' Party an intervention in the electoral process (based on false allegations of cooperation with Germany or the armed underground during the election campaign, half a million people were struck off the electoral lists, including 98 candidates for deputies, results were falsified, bloody terror was used against the opposition).

The second chapter of this work presents the organization of these elections in Little Poland district but it does not end there and it goes beyond their time frame. I tried to introduce in the mood of discontent that prevailed after the elections were falsified by authorities. The third and fourth chapters deal with the election of 1952 to the first term of Seym of Polish People’s Republic. The first of them was of the national dimension and the other of local dimension. The specificity of them lied in the fact that the authorities did not leave the citizens any choice of candidates for Parliament, because their number was equal to the number of seats allocated to the district. The next three chapters are devoted to the discussion of the activities of Little Poland's deputies in the Seym, their area and analysis of their activities. The work ends with a discussion of the importance of the events that took place in the country in October 1956 and - fitting in this sequence of events - the context of elections to the Seym on January 19th 1957, the year in which W. Gomulka encouraged to "vote with no deletions."

Choosing Little Poland for a research study was not accidental. Little Poland was implied for that historical time and research problem as the province of Cracow (constituency). This is one of the major regions of contemporary Poland, socially and mentally divers. Its most important feature is Crakow. The analysis of the context of the then situation was also important, and also in view of the historical process, the experience and memory. It is hard to break this "Little Poland reality" from the situation which took place in the country, because it was shaped by it more or less indirectly. Considerations are based on the archival resources accumulated primarily in the Archives of Modern Records, State Archives in Crakow and the Crakow Branch of the Institute of National Remembrance. The literature on this subject is a completion, both in an erudition and analytical realm.

The work I present is an attempt, I believe, the first in the literature, of quite comprehensive, and also socio- as well as psychohistorical (attitudes, behaviours) looks at the problem defined in the title of the dissertation. It is not - in the opinion of the author - a closure of the research problem, it is rather its first attempt to capture and analysis, but also an attempt to determine the development of research fields.