Lubomir Gadon (1831-1908) : działacz, historyk i publicysta emigracyjny
Streszczenie
Praca „Lubomir Gadon (1831-1908). Działacz, historyk i publicysta emigracyjny" miała na celu ukazanie niezwykle bogatej biografii, polskiego patrioty, działacza politycznego i społecznego emigracji postyczniowej. O kompozycji rozprawy zadecydował biograficzny charakter, który wyznaczył jej konstrukcję w układzie chronologiczno-problemowym. W każdym rozdziale, w szerszym kontekście, starano się zaprezentować życie i działalność Lubomira Gadona, toteż każda część posiada krótki wstęp, wprowadzający czytelnika w genezę zagadnienia, rozwinięcie i parozdaniową rekapitulację. W pierwszym z siedmiu rozdziałów przedstawiono genealogię rodu Gadonów, lata szkolne i młodzieńcze Lubomira Gadona. Wyraźnie też zaznaczono początek jego kariery politycznej na Litwie, udział w powstaniu styczniowym i początek drogi emigracyjnej. Krótki zarys miał na celu wprowadzenie czytelnika w znajomość środowiska i zagadnień, bez których nie sposób zrozumieć postawy politycznej i społecznej Lubomira Gadona w późniejszych latach. Drugi, stosunkowo najobszerniejszy rozdział opisuje działalność polityczną i pracę zawodową Lubomira Gadona w Hotelu Lambert. Udział i zaangażowanie Gadona w organizacjach emigracyjnych zaprezentowano w części trzeciej rozprawy. Na emigracji Lubomir Gadon współpracował z placówkami o charakterze naukowym, charytatywno-pomocowym i oświatowym, w większym lub mniejszym stopniu podlegającym i kierowanym przez Władysława Czartoryskiego. Jedną z ważniejszych organizacji, było Towarzystwo Historyczno-Literackie. W dziejach Towarzystwa, został zapamiętany jako człowiek który doprowadził do przekazania zbiorów Biblioteki Polskiej, Akademii Umiejętności w Krakowie. Tutaj przedstawiono również kontakty Gadona z sekretarzami Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie z Karolem Szulczewskim, Janem Baranowskim, Edmundem Naganowski i Władysławem Jazdowskim. W tym rozdziale zaprezentowano również współpracę Gadona z placówkami o charakterze dobroczynnym jak: Instytucją „Czci i Chleba" i Zakładem św. Kazimierza oraz działalność Gadona na rzecz Szkoły Wyższej Polskiej na Montparnasse oraz jego kontakty z Radą Administracyjną Szkoły Polskiej na Batignolles. W czwartej części pracy omówiono jego działalność publicystyczną. W dwóch podrozdziałach dokonano oceny i zaprezentowania zarówno ważniejszych i znanych dzieł Gadona oraz tych nieznanych szerszemu kręgowi historyków. Tutaj zwrócono szczególną uwagę na źródła, które wykorzystywał podczas pisania prac historycznych. Pisał o wydarzeniach stosunkowo świeżych toteż bazę źródłową wzbogacał o relacje świadków, biorących czynny udział w wydarzeniach politycznych. Jako pracownik księcia Władysława bez ograniczeń mógł korzystać z materiałów przechowywanych w Hotelu Lambert. Będąc dyrektorem Biblioteki Polskiej w Paryżu, znał doskonale jej zawartość i korzystał z jej zasobów. Przeszukał także archiwum Szkoły Polskiej na Batignolles w Paryżu, do której przewieziono dokumenty Towarzystwa Demokratycznego Polskiego po jego rozwiązaniu. W celach badawczych wielokrotnie wyjeżdżał do Londynu. Przestudiował także archiwum berlińskie i rapperswilskie Muzeum Narodowe, w którym przechowywano spuściznę rękopiśmienną po demokratach. Według Mariana Kukiela Gadon, jako reprezentant stronnictwa konserwatywnego, nie widział wszystkich papierów obozu przeciwnego, gdyż personel mu ich nie udostępnił. Pomimo utrudnień i tak miał dobrą orientację w ich zawartości. Posiadał więc olbrzymią wiedzę na temat wychodźstwa. Sam będąc emigrantem, znał swoje środowisko, jego problemy i bolączki. Interesował się również ówczesną tematyką polityczną. W tym rozdziale zaprezentowano również współpracę Gadona z redakcjami pism krajowych i zagranicznych. Lubomir Gadon, znający kilka języków obcych oraz mający rozległe doświadczenie dziennikarskie, był chętnie zatrudniany przez redaktorów pism krajowych i zagranicznych w charakterze korespondenta. Zapełniał działy kronik w prasie zaboru austriackiego i pruskiego. W pismach zagranicznych (angielskich, francuskich i niemieckich) zasilał również rubryki wiadomościami, pochodzącymi z ziem polskich. Na końcu tego rozdziału przedstawiono kontakty Gadona z wieloma doświadczonymi i wybitnymi publicystami, literatami i historykami m.in. z Julianem Klaczką, Walerianem Kalinką, Józefem Ignacym Kraszewskim i Władysławem Mickiewiczem. W piątym rozdziale ukazano Lubomira Gadona jako kuratora młodych ludzi, który rozdzielał fundusze, ułatwiał wstęp młodzieży do szkół i udzielał rad. W Paryżu, który uchodził w XIX wielu za światową stolicę nauki i kultury, interesował się rodakami pragnącymi zdobyć lub uzupełnić wykształcenie na renomowanych uniwersytetach europejskich. Najchętniej pomagał studentom kształcącym się w dziedzinie medycyny, prawa, historii, filozofii i literatury. We Francji wspierał również literatów i publicystów. W pracy również zaprezentowano kontakty łączące Gadona z malarzami, rzeźbiarzami i architektami. Gadon kupował obrazy, pośredniczył w ich sprzedaży, wyjednywał pieniądze u Czartoryskiego lub innych darczyńców. Z jego usług skorzystali m.in. Eufrozyna Rakowska, Czesław Jankowski, Cyprian Kamil Norwid. Na dorocznych Salonach paryskich obrazy wystawiał Jan Matejko. Sekretarz księcia będąc w Paryżu, załatwiał na miejscu wiele spraw związanych z przewozem i z dostarczeniem jego prac na wystawę. W rozdziale tym przedstawiono też stosunki towarzyskie Gadona z artystami m.in. z Alfredem Izydorem Romerem i Stanisławem Chlebowskim. Opiekę nad dokumentami rodzinnymi Czartoryskich, przechowywanymi w „archiwum sekretnym" i pasję muzealniczą Lubomira Gadona przedstawiono w rozdziale przedostatnim. W tym rozdziale udokumentowano zaangażowanie Gadona przy scalaniu rozproszonych eksponatów puławskich, sporządzaniu wyciągów z dokumentów przechowywanych z archiwów państw zachodnich dotyczących rodziny Czartoryskich oraz nabywanie książek i obiektów muzealnych u antykwariuszy, handlarzy dzieł sztuki i osób prywatnych. Wykazano również jego troskliwą opiekę o zbiory zarówno w okresie wojny, jak i pokoju. (wojny francusko-pruskiej i Komuny Paryskiej) oraz opiekę nad „archiwum politycznym" i „archiwum rodzinnym". W siódmej i ostatniej części omówiono życie prywatne Lubomira Gadona ze szczególnym uwzględnieniem relacji łączących go z rodziną Czartoryskich i z niektórymi członkami Hotelu Lambert oraz jego upodobania i zainteresowania, stan zdrowia, a także ostatnie dziewięć lat życia. Z powodu braku dokumentów nie można było odtworzyć szczegółowych kontaktów łączących Lubomira Gadona z rodzeństwem: siostrą Józefą i bratem Ottonem oraz dalszą rodziną. Szczątkowe informacje na ten temat można znaleźć w korespondencji Lubomira Gadona z księciem Władysławem Czartoryskim, Karolem Gartkiewiczem i Edwardem Pawłowiczem.
Dzisiaj od chwili śmierci Lubomira Gadona minęło ponad 100 lat. Trwałym śladem działalności tego człowieka pozostały prace historyczne po które sięgają do dnia dzisiejszego studenci, historycy a także pasjonaci dziewiętnastowiecznych dziejów Polski, zapewne nie ze względu na styl, który obecnie uchodzi za staromodny, ale z powodu obfitości informacji.