Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 152. Prace Językoznawcze 7. Środowiska językowo-kulturowe
Streszczenie
Tom VII Prac Językoznawczych różni się od poprzednich tym, że jest poświęcony jednemu problemowi, zapowiadanemu przez tytuł: Środowiska językowo-kulturowe. Tak sformułowany temat był przedmiotem konferencji językoznawczej zorganizowanej przez Zakład Języka Polskiego WSP w dniach 20-21 kwietnia 1990 r. w Trzemeśni k. Myślenic. Zgłosili swój udział w formie referatów pracownicy naukowi Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Śląskiego, obu uniwersytetów lubelskich, tj. KUL oraz UMCS, WSP w Kielcach, no i oczywiście WSP w Krakowie. Wygłoszone na spotkaniu referaty, obecnie przygotowane w formie artykułów, obejmuje właśnie tom VII.
Jakkolwiek monotematyczny, tom ten jest wewnętrznie zróżnicowany. Wywoławczy temat różni autorzy pojęli różnie i w ten sposób niejako samorzutnie już w czasie obrad wyłoniły się trzy cykle konferencyjne, które tu kolejno nazywany. I. Uwarunkowania czasowe i terytorialne języka; II. Warianty socjalno-funkcjonalne języka; III. Język zwierciadłem kultury.
W części I znajdujemy opracowania poświęcone zmianom leksykalnym w okresie życia jednostki ludzkiej (Popowska-Taborska), dalej językowi społeczności określonych geograficznie i kulturowo: Polaków na Wileńszczyźnie dziś (Kurzowa), mieszkańców Zamościa w wieku XVII (Wiśniewska). Szereg prac zajmuję się polszczyzną w otoczeniu
innych języków w przeszłości: w sztambuchu z XVIII-wiecznego Torunia (Friedelówna) na tle języka niemieckiego; urzędników galicyjskich z okresu fali germanizacyjnej oraz budzenia się świadomości narodowej i językowej Rusinów (Zarębina); polszczyzną kresów wschodnich w XIX wieku, poddaną wpływom ukraińskim i białoruskim, w świetle literatury epickiej (Koniusz); wreszcie analogiczny przykład innego języka słowiańskiego, mianowicie łużyckiego w morzu niemieckim (Rzetelska-Feleszko).
Referaty grupy II zajmują się środowiskowymi odmianami polszczyzny, i tak dowiadujemy się o leksyku wojennym (Schabowska); języku szkolnym, a to: o zagadnieniach diglosji w środowisku dzieci śląskich (Polański, Cząstka, Synowiec), teoretycznie o kilku rodzajach kompetencji językowej i ich stopniowym opanowywaniu przez dzieci szkolne (Rittel), o innych zagadnieniach komunikacyjnych w szkole (Śniatkowski); o sposobach językowego zachowania kobiet i mężczyzn (Handke); o formach gradacyjnych charakteryzujących środowiskowo (Majcher-Legawiec); o języku prawnym i prawniczym w staropolszczyźnie (Lizisowa).
Artykuły grupy III rozważają zagadnienia kulturowe albo roztrząsając je teoretycznie, np. zagadnienie granic zasięgów formalnych stereotypów językowych (Leszczyński); problem kulturemu i jego realizacji kontekstowych (Oźdźyński), albo egzemplifikują szczegółową problematykę leksykalnie: np. materiałem oceniających nazw osobowych (Buttler); nazw botanicznych w powiązaniu ze zjawiskami kulturowymi (Wajda-Adamczykowa); imion własnych osobowych uzasadnionych socjologicznie w tekście literatury pięknej (Stachurski); słownictwa opisów górskiej przyrody, nieprzyjaznej człowiekowi u Orkana (Kobylińska), albo ilustrują szczegółową problematykę materiałem form adresatywnych stosowanych przez górali tatrzańskich u Tetmajera (Rachwał).