Ekspresja i komunikacja w uczniowskim odbiorze literatury : analiza doświadczeń w zakresie organizacji pracy indywidualnej licealistów
Streszczenie
Rozprawa jest efektem moich wieloletnich doświadczeń i obserwacji młodych ludzi w wieku licealnym zmagających się z odczytaniem i interpretacją tekstów literackich oraz innych tekstów kultury.
Wówczas to zauważyłem, że komunikacja dokonuje się w przeróżny sposób - bardzo często za pomocą środków pozawerbalnych, kiedy uczniowie - niemała ich część - wyrażali swoje emocje gestykulacją, przesadną intonacją lub używając pewnych, znaczących rekwizytów Przedmiotem rozważań stała się młodzieńcza ekspresja, wyrażana na lekcjach języka polskiego podczas realizacji doświadczeń z wizualizacji wybranych zagadnień literackich. Stała się ona pomostem ( stworzonym przez uczniów), pomiędzy szkolnym kanonem lekturowym a spontanicznymi wypowiedziami pisemnymi i mówionymi licealistów.
Tekst pod względem kompozycyjnym składa się z czterech rozdziałów.
W rozdziale pierwszym przedstawiam ogólną charakterystykę młodzieży licealnej na przełomie XX i XXI wieku. To co różni współczesnych licealistów od ich kolegów sprzed półwiecza i ćwierćwiecza (można to wyczytać w tekstach H. Świdy), to przede wszystkim bez porównania większa otwartość na nowe zjawiska cywilizacyjne oraz mniejsza rezerwa i osłabiony krytycyzm w przyjmowaniu mód obyczajowych - zresztą bardzo wspomaganych przez globalną rewolucję elektroniczną (także medialną) lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Umasowione współczesne liceum staje się miejscem spotkania wielu tradycji, środowisk, światopoglądów, uczniów na różnym poziomie sprawności językowej, sympatyków młodzieżowych subkultur i ruchów religijnych.
W rozdziale drugim zastanawiam się nad instytucjonalnymi uwarunkowaniami szkolnego odbioru literatury. Postanowiłem jednak skupić się na trzech, moim zdaniem najważniejszych z punktu widzenia licealistów, aspektach, a więc na programie nauczania i kanonie lektur, na merytorycznych i organizacyjnych przesłankach nowej matury oraz na modelowym wizerunku nauczyciela polonisty.
W rozdziale trzecim proponuję spojrzenie na współczesnego licealistę przede wszystkim jak na istotę medialną, a więc taką osobę, która jest poddana wielorakim wpływom mediów elektronicznych. Podstawowym przekazem tych mediów jest obraz i to obrazów, moim zdaniem, młodzi ludzie poszukują w literaturze i tylko one są w stanie dotrzeć do nich z jakimś ideowym komunikatem. Uczniowie - istoty medialne zmieniają w szkołach nie tylko styl pracy nauczycieli, ale będą także wpływać na zakres tematyczny i problemowy pracy polonistów. Patronem rozdziału stał się prof. Neil Postman, autor znaczących dzieł kontestujących kierunki rozwoju współczesnej cywilizacji.
Rozdział czwarty poświęciłem przedstawieniu moich doświadczeń dydaktycznych, przeprowadzonych w pierwszych latach nowego wieku w dwu szkołach średnich. Opierały się one w niemałym stopniu na twórczości plastycznej uczniów - głównie na rysunkowych ilustracjach bohaterów i motywów pojawiających się w omawianych lekturach licealnych. Rysunek prowokował i zachęcał do dalszych, pogłębionych refleksji na konkretny temat. Ponadto pozwolił w wielu przypadkach odsłonić potrzebę artystycznej ekspresji - okazało się, że pomimo młodzieńczego wieku, licealiści mają bardzo silne pragnienia wyrażania swoich emocji, wrażliwości i estetycznych fascynacji (barwa, kontur, kształt itp.) poprzez samorodną twórczość plastyczną. The thesis of my work is an effect of many years of my studies and observations on young people in the high school age - trying to find their way to books, reading and interpretation of the literature and other cultures. Then I realized that communication goes through various channels - very often using non-verbal techniques - when not small number of students express their emotions with gesticulation, over intonation and using some very specific props.
The subject of my studies then was youthful expression done during lessons of Polish and experiments in visualization of selected literary work. It became a link (created by students) between canon of school open works and spontaneous verbal and written utterance of the students.
Text in its composition has four chapters.
In chapter one I present overall characteristic of young students at the XX and XXI century. What makes the difference between them and their earlier friends from half century before (that you can find in texts of H.Świdy) is mainly without question wider openness for the new civilization phenomena and less reserve together with less criticism in taking in new fashions of society - very much supported by global electronic revolution (also in media) of the eighties and nineties of XX century. Masses of modern high school become a place where meet many traditions, societies, world views, students that have different ability in languages, fans of young subcultures and religious movements.
In chapter two I consider institutional basis for reception of literature in school. I decided however to focus on three, in my opinion most important from the students point of view, aspects that are educational instructions and selection of literary work, on background and organization of the new end school test and last on the raw model of the Polish teacher.
In chapter three I suggest to see modern student as a "media being" - meaning the person that is under the influence of various electronic media. Main base of these media is an image - and that is in my opinion what young people seek in literature and that is the only type of message that can get to them with some communication. Students - media beings - change in schools not only style of teachers' work but will also influence the content and problems that are covered by teachers of Polish.
In chapter four I related all my didactical researches done in first years of the new century in two high schools. They were largely based on the artistic work of students - mainly drawings of main characters and motives that were discussed in literary work. Drawing provoked and encouraged deeper reflection on the subject under discussion. Moreover it allowed in many cases to see the need of artistic expression - as it was discovered that students (even in their young age) have strong want of expressing their emotions, sensitivity and esthetical fascinations (color, outline, shape, etc.) with the power of art.