Antroponimia Grybowa i okolic od XVII do XIX wieku

Abstract

Wybór tematu rozprawy doktorskiej zatytułowanej Antroponimia Grybowa i okolic od XVII do XIX wieku nie był przypadkowy, zrodził się na gruncie dotychczasowych badań przeprowadzonych przez historyków, a dotyczących Grybowa i najbliższych okolic. Badania historii miasta są bardzo bogate. Świadczą o tym liczne publikacje. Zawarte w nich informacje są ważnymi nosicielami treści historycznych, kulturowych, społecznych, a także przyrodniczych. Materiał historyczny pozwala zatem głęboko wniknąć w strukturę społeczeństwa grybowskiego. Badania historyków stały się inspiracją do podjęcia działań mających na celu zgromadzenie w miarę obszernego reprezentatywnego materiału antroponimicznego. Wybów okresu badawczego zdeterminowany został przez zachowane źródła, bowiem ciągłość dokumentacyjna dla nazw osobowych w Grybowie zaczyna się na większą skalę dopiero od początku XVII wieku. Bardzo ważne znaczenie w tej kwestii mają metryki kościelne, ponieważ pozwalają zbadać terytorialny jak i chronologiczny zakres materiału antroponimicznego.

Praca miała na celu zgromadzenie i w miarę możliwości wszechstronną analizę osobowych nazw poświadczonych na przestrzeni trzech wieków na terenia samego Grybowa i okolicznych wiosek, które w tym czasie należały do parafii grybowskiej. Przedmiotem badań były imiona oraz nazwiska pochodzące ze źródeł rękopiśmienniczych znajdujących się w Muzeum Dekanackim w Grybowie, w dziale poświeconym dziejon miasta oraz w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach. Bogaty materiał antroponimiczny, który wyekscerpowałam z ośmiu ksiąg zawiera 218 imion (114 męskich i 104 żeńskie) i 2106 nazwisk (1645 nazwisk męskich oraz 461nazwisk żeńskich. Analiza materiału antroponimicznego miała na celu ukazać popularne imiona i nazwiska występujące w XVII, XVIII i XIX wieku w Grybowie i okolicach, a także podać ich etymologię i strukturę. W pracy dokonałam klasyfikacji nazwisk i wyeksponowałam ich produktywne w kreacjach antroponimicznych typy słowotwórcze. Z ksiąg będących źródłem badań wynotowałam wszystkie określenia umożliwiające identyfikację osób, a mianowicie:

- imię i nazwisko,

- wykonywany zawód, pełniona funkcja,

- pochodzenie społeczne, tytuł, godność, itp.

- wygląd zewnętrzny.

Materiał antroponimiczny ujęłam statystycznie, dzięki czemu mogłam wykazać bogactwo i zróżnicowanie systemu nazewniczego w badanym miejscu i czasie. Każdy badany przedział czasowy obejmował pełny wiek, zatem badane antroponimy zostały pogrupowane w 3 przedziałach czasowych obejmujących XVII, XVIII i XIX wiek. Dzięki tej metodzie mogłam ukazać najpopularniejsze imiona mieszkańców Grybowa i okolic w poszczególnych wiekach. Ponadto metoda ta pozwoliła wykazać bogactwo i ewolucję systemu imienniczego w parafii grybowskiej. Kolejnym etapem pracy było opracowanie nazwisk, do zbadania których posłużyłam się klasyfikacją strukturalno - znaczeniową. Następnie wybrane apelatywy antroponimiczne poddałam badaniu metodą pól semantycznych w celu wyodrębnienia najpopularniejszych kategorii wartości. Stosując tę metodę mogłam z większym prawdopodobieństwem ustalić, która cecha fizyczna lub psychiczna mogła przeważać u danego człowieka, że stała się motywacją do utworzenia przezwiska, które później stało się jego właściwym nazwiskiem. Zatem istotną część pracy stanowiło stworzenie listy nazwisk najbardziej popularnych w danym przedziale czasowym. Dzięki temu można było zaobserwować ewolucję nazwisk odapelatywnych, odmiejscowych i odimiennych. Materiał badawczy jak zaznaczyłam już na początku, pochodził z Archiwum Parafialnego Muzeum Dekanackiego w Grybowie oraz Archiwum Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach. Materiał antroponimiczny zawarty w księgach był głównie zapisany w języku polskim, a karty większości woluminów nie były numerowane. Prowadzących księgi było wielu i byli oni głównie osobami duchownymi, pisarzami miejskimi lub cechowymi. Źródła, które poddałam wnikliwej analizie, obejmują lata 1622 -1900. Najmniej dokumentów pochodziło z XVII wieku. Nieco więcej dokumentów zachowało się z XVIII wieku. Najwięcej dokumentów pochodzi z XIX wieku. Imiona zamieszczone w księgach kościelnych są częściowo zapisane w formie łacińskiej, natomiast adnotacje poczynione w księgach miejskich są zapisywane w języku polskim. W pierwszej części pracy poddałam wnikliwej analizie imiona męskie i żeńskie ludności zamieszkującej Grybów i okolice. Bogaty materiał antroponimiczny, który przebadałam, dostarczył licznych przykładów imion wywodzących się z dwóch różnych tradycji: przedchrześcijańskiej i chrześcijańskiej. W badych dokumentach, obok imion rodzimych pojawiły się zapożyczone imiona chrześcijańskie i nieliczne antroponimy świeckie.

W społeczności grybowskiej priorytetową sprawą była religia, o czym świadczą działające prężnie w tym czasie różne bractwa i towarzystwa, dlatego zasadniczy trzon systemu antroponimicznego parafii stanowiły imiona chrześcijańskie, które wywodzą się z różnych tradycji: biblijnej, starochrześcijańskiej i nowotestamentowej.

W grybowskiej parafii wybierano także imiona związane z rodzimą tradycją, czyli imiona słowiańskie. Najmodniejsze okazały się te imiona, które wpisały się w historię Kościoła, np. Stanisław czy Kazimierz. Wraz ze wzrostem popularności imion słowiańskich zaobserwowano także coraz częściej pojawiające się ich żeńskie odpowiedniki, np. Bronisława, Kazimiera, Władysława. Imiona słowiańskie stanowią jednak nieliczny, bo zaledwie 5% odsetek w zbiorze nazw osobowych.

Zanalizowany materiał dostarczył nieliczne przykłady imion związanych ze sferą świecką, por. np. Alfred, Edward, Ryszard, Julia, Alfreda. Początek tych nazw osobowych wiąże się z literaturą która spopularyzowała te imiona.

System imienniczy Grybowa i okolic od XVII do XIX wieku tworzą przede wszystkim imiona, które mieszkańcom były znane od pokoleń. Te nazwy osobowe pojawiły się na kartach ksiąg wśród starszego, jak i młodszego pokolenia z różną częstotliwością przez co została zachowana ich kontynuacja. Do tej grupy imion spośród męskich antroponimów należy zaliczyć Kazimierza, Stanisława, Józefa, Franciszka, Wojciecha, Jakuba, Jana, znajdujących się w pierwszej dziesiątce list rangowych. Natomiast za żeńskie wielopokoleniowe imiona należy uznać: Annę, Katarzynę, Zofię, Agnieszkę, Dorotę, Małgorzatę, Jadwigę, Zuzannę i Mariannę.

Imiona męskie i żeńskie, jakich użyto do nominacji w parafii grybowskiej w XVII, XVIII i XIX wieku obejmują mieszkańców wywodzących się z wyższych i niższych warstw społecznych. Jak wynikło z analizy materiału antroponimicznego największą popularnością cieszyły się imiona: Józef, Kazimierz, Wojciech, Stanisław zarówno wśród mieszczan, jak i chłopów. Imiona bardziej wyszukane, jak np. Wilhelm, Karol mają swoich przedstawicieli wśród osób wywodzących się z wyższych warstw społecznych i występują sporadycznie. W materiale badawczym odnotowano także jednostkowe antroponimy zwane efemerydami językowymi. Ich wpływ na całość systemu jest znaczący, ponieważ ich pojawienie się urozmaiciło cały wachlarz imion mieszkańców Grybowa i okolicznych wiosek.

Kolejnym elementem pracy była analiza nazwisk mieszkańców Grybowa i okolic w XVII, XVIII i XIX wieku. W pierwszej kolejności przebadałam nazwiska odapelatywne. W badanych dokumentach grybowskich z XVII, XVIII i XIX wieku występuje bardzo liczna grupa nazwisk odapelatywnych. Badane antroponimy odapelatywne mogły być motywowane bezpośrednio przez apelatywy bądź pośrednio przez odapelatywne nazwy osobowe. Mogły mieć postać równą apelatywom i postaćderywowaną. Proces ich tworzenia mógł się dokonywać zarówno na płaszczyźnie apelatywnej, jak i antroponimicznej. Scharakteryzowałam je w kilku różnych grupach, przyjmując nadrzędne kryterium formalno - semantyczne.

W dalszej części pracy omówiałam nazwiska pochodzące od innych kategorii nazw własnych. Następnie przebadałam bogaty wachlarz nazwisk żeńskich utworzonych od nazwisk męskich. Były to nazwiska żon oraz córek. Z kolei w końcowej części pracy dokonałam badań wybranych apelatywów antroponimicznych metodą pól semantycznych.

Drugą część pracy stanowi Słownik, który zawiera przegląd antroponimów. Zamieszczone w Słowniku nazwiska męskie zostały zestawione alfabetycznie. Wszystkie formy mają wyodrębnioną podstawę motywacyjną. Są to nazwiska pochodzące od imion, odmiejscowe, odapelatywne, pochodzące od nazw grup etnicznych oraz mieszkańców regionów, a także nazwiska obcego pochodzenia.

Można zatem powiedzieć, że nazwy własne, a zwłaszcza nazwiska są źródłem wiedzy o najważniejszych wartościach przyjętych i uznawanych przez społeczeństwo, o historii narodu, o rozwoju kultury i realiach życia codziennego. Bardzo często wskazują na wykształcenie, pochodzenie społeczne, wykonywany zawód, pełnioną funkcję oraz godność.

Select a topic of the doctoral dissertation, entitled " Anthroponymy Grybów and surrounding areas from the seventeenth to the nineteenth century" was not an accident, was born on the basis of previous research carried out by historians, and the up and coming Grybów. Research the history of the town are very rich, evidenced by the fact that numerous publications. Information contained in them are important carriers of the contekt of the historical, culturial, social and natural sciences. Historical material can therefore penetrate deeply into the structure of society grybow. Research historians inspired to take action aimed at meeting as comprehensive adn representative matrial anthroponymic. The choice of the period studies precautionsry approach has been determined by a respected source, bacause the continuity of the Documentary for peronal namens in Grybow begins on larger scale until the beginning of the twelfth century. Very important in thins regard are metrics church, since let carefully examine territorial and chronological range of matrial. Work was aimed at meeting and if possible a comprehenensive study of personal names certified for over three centuries, these tory of the Grybów and surrounding villages, which at that time belonged to the parish grybow. Studied were given names and surmanes from from sources, located in the Museum Dekanacky in Grybow, in the section devoted to the history of the city and Regional Museum PTTK in Gorlice. Anthroponymic rich material, which I take of eight books, contains 218 names (114 male and 104 female) and 2106 names (1645 male and 461 female). Analises material was intended to show the popular names found in the seventeenth, eighteenth and nineteenth centuries in Grybow and its environs, and also indicate thier etymology, and the motivation and structure. In this work have made the classification of names and show productive in their creations anthroponimic formative types.

With the books being the source of all the research write identifi personally identifiable, namely:

- name,

- occupation, peout feature,

- social origin,

- title,dignity.

And material - appearance antrophonimic has includet statistically, so I was able to demonstrate the richnees adn diversity of the system considered names time and place. Eachexamined the time interval covered the full age antroponimy therefore been grouped in 3 intervals. With this method could shoe the most popular names Grybów residents and neighborhoods in different centuries. In addition, methodological This has enabled will show the richness and the evolution of the names system i parish grybow. The next step was to develop names for examination, which served as the structural and semantic classification. Then select apelativ anthropomorphicnimic. undergoing examination by semantic fields in order to identify the most popular category of value. Using this method, the more likely you could determine which physical or psychological characterstic could prevail in that man has become the motywation for the creation of a nickname, which later became his proper name. Therefore constitute an important part of the work to create a list of names most poular in a given perid of time. Through Junehe could observe the evolution of the names fromapelativ, fromplaces and fromnames. The research material as indicated at the beginning, came from the parish archive, museum dekanacki in Grybow Reginal Museum adn Archives PTTK in Gorlice. Anthroponimic material contained in the books were written mostly in Polish and most of the cards were not numbered volumes. There were many leading books and thery mainly spiritual persons, writers, urbanand or guilds. Source that has carefully analyzed cover the period 1622-1900. At least the document from the nineteenth century. Names appear in the books of the church are partly written in the form of Latin, and endorsements from airplane lation in the town books are written in Polish. In the first part has carefully analyzed the names of male nad famal population living in and around Grybów. Anthroponimic rich material, which investiagated the supplied counttiion of examples drawn from two different traditions: the pre - Christian and Christian.

The test documents, in addition to the names of native borrowed names appeared in a few antroponimy Christian and secular. In Depends grybowski relogion was a matter of priority, as ewidenced by acting robustly at the time the various fraternities and societies, therefore, essential core of the parish were anthroponimic Christian namens, which derives from different traditions: biblical, early Christian and New Testament. Grybow parish, chosen in the namens associated with the native tradition, or Slavic names. Trendiest names were those who typed in the history of the Church, for example, or Stanisław, Kazimierz. With the increasing popularity of Slavic namens were also observed more freqently appearing in their female counterparts, for example,

Bronislawa, Kazimiera, Wladyslawa. Names worwiańskie are a litle however, because only 5%

interest in the colllection of personal names. Explores the material and provide a few examples of names associated with the secular sphere, for example, Alfred, Edward, Richard, Julia, Alfreda. Onset of these personal names associated with the literature, that popularized these names. Names Grybów system and the surrounding area from the seventeenth to the nineteenth century, prmarily up names that people have been known for generations. These personal names apperaed on the penaltying the books among the older and younger generations with different frequencies which have been preserved by thier continuation. This gropup of men anthroponyms names include: Casimir, Stanislaw, Joseph, Francis, James located in the top ten lists rangowych.Yet, with

multigenerational female names should be considered: Anne, Catherine, Sophia, Agnes, Margaret, Hedwig, Susan and Marianne. Male and female names which were used for the nomination in the parish grybow in the seventeenth, eighteenth and nineteenth centuries include people drawn from university and low social strata. Emerged as the analysis of material anthroponimic the most popular names are: Joseph, Kazimierz, Wojciech, Stanislaw, both among the townspeople and peasants. Names such as more sophisticated William, Charles are represented among people from higher social strata, and occur sporadically. The test material and the unit has been called antroponimy ephemeral language.

Their impact on całośDebian system is significant, because their appearance lows whole range of names of people Grybów and surrounding villages. Another part of the study was to analyze the names of people Grybów and neighborhoods in the seventeenth, eighteenth and nineteenth centuries. In the firstplace names fromapelativ investigated. Fromapelativ large group of names. Antroponimy formapelativ tested could be motivated by apelatywy directly or indirectly.

The process of their creation could be made both and fromapelativ anthroponimic. He characterized them in several different groups, accepting the overriding criterion for the formal semantic. The rest of the work discussed names from other categories of names. Thenstudied a wide range of women's names from the names of men. These were the names of their wives and daughters. And in the final part of this work have made studies of selected apelativ anthroponimic by semantic fields. The second part OF the work constituted a dictionary which contains an overview anthroponyms. Included men's names in the dictionary are arranged alphabetically. All forms have a distinct basis for incentives. These are the names derived from the names, varietiess, fromapelativ, derived from the names of ethnic groups and inhabitans, as well as the names of foreign origion. It can therefore say that the names, especially names are a source of knowledge about the core values show and recognized by society, the history of the nation, the development of culture and everyday life. V ery often point to education, social origin, occupation, and the dignity of their function.