Sytuacja dialogu - komunikowanie się niesłyszących ze słyszącymi

Abstract

Praca podejmuje problem ważny dla rozumienia i interpretacji głuchoty, zupełnie nowy na gruncie polskiej logopedii, bardzo trudny do realizacji i potrzebny dla surdologopedii i surdopedagogiki. Dialog bowiem, jego struktura w umyśle jednostki, możliwość i umiejętność realizacji, decyduje o skuteczności zachowań społecznych człowieka. Surdologopedia skupia się nieustannie na budowaniu struktur językowych w umyśle niesłyszących i ciągle jeszcze niedostatecznie dostrzega rolę budowania procedur i technik interakcyjnych. A rozmowa w sytuacji dialogu jest najważniejszą społeczną formą ludzkiego zachowania.

Praca zwraca uwagę na to, iż istota dialogu leży w języku - jest zagadnieniem wagi słowa, które pojawia się w życiu człowieka. Rozmowa słyszącego z niesłyszącym ukazuje specyfikę sytuacji, która nie jest częstą w codziennym życiu zaś narzędzie jej staje się centralnym problemem. Okazuje się, nie jest wtedy dylematem ?o czym rozmawiać?", ale głównie ?jak rozmawiać?". Nie jest bowiem łatwe znalezienie się w sytuacji, kiedy to należy uważać, aby mimo trudności komunikacyjnych traktować inną osobę podmiotowo. Źródłem zagadnień i pytań postawionych w rozprawie doktorskiej jest pragnienie wiedzy o człowieku i świecie.

Najważniejszym wnioskiem pracy jest prawda skierowana dla osób słyszących - dialog i rozmowa z niesłyszącym, Innym, staje się naszym paradygmatem odpowiedzialności, poczucia odpowiedzialności. Odpowiedź w dialogu zależy od człowieka, który zadaje pytane i zawsze jest trafna. Wtedy unikamy spojrzenia tylko poprzez skuteczność językową zaś nasze bycie musi być współbyciem. Fundament i obszar wzajemności, to właśnie ?być”, ?być tutaj". Lecz w społeczeństwie możliwe jest też pojawienie się obszaru władania - a to obszar, w którym walka powoduje ustanowienie zależności pomiędzy osobami.

Relacja międzyosobowa musi być żywa, musi się ?dziać" - słowa nie mogą stać się formułami, muszą być żywe i zaangażowane, wyrażane w prawdziwej, głębokiej rozmowie. W sytuacji, kiedy spotykają się słyszący z niesłyszącym niemożliwa jest taka forma rozmowy - trudne jest więc wchodzenie w relację. I dlatego wciąż pytamy, czy w ogóle możliwe jest poznanie drugiego człowieka, kiedy nie mamy narzędzia ku rozmowie, a jest nim wspólny język. Nawiązujemy kontakt próbując rozmawiać, poznajemy przez słuchanie innej twarzy - co nie musi znaczyć, że poznamy.

Podstawą (jak mówi filozofia dialogu) jest jednak próba poznawania drugiego człowieka, nawet z perspektywy naukowej, gdyż samo spotkanie twarzą w twarz ma umożliwiać dialog. Patrząc na twarz, na objawy emocji, na zachowania, słuchając słów możemy próbować wczuwać się i rozumieć to, co Inny czuje, myśli, przeżywa, kim jest w swojej jedyności i niepowtarzalności istnienia. Trzeba jeszcze zaznaczyć, że spotkanie międzyosobowe jest zawsze uzależnione od narzędzi i zaistniałej sytuacji. Uczestniczy w tym spotkaniu cały wachlarz kulturowych zależności, tego, co ludzie stworzyli, by umożliwić spotkanie Innego, by umożliwić komunikację z nim.

Rozprawa, o objętości 358 stron, składa się z dwóch odrębnych części. Część 1. - teoretyczna (s. 10-114) - obejmuje dwa rozdziały: I - Dialog jako forma komunikacji (s. 10-91) i II - Komunikacja niesłyszących (s. 92-114). Część 2. - badawcza (rozdziały IV - s. 122-318 i V - s. 319-344) -przedstawia wyniki badań prowadzonych w dziewięciu grupach dialogowych i wnioski z tych badań. Obie te części przedziela krótki rozdział III (s. 115-121), poświęcony metodologii badań własnych. Rozprawa jest poprzedzona Wprowadzeniem (s. 5-9); zamykają ją: krótkie Zakończenie (s. 345-346) oraz Bibliografia (s. 347-358).

Podstawowym celem badawczym jest opis dialogu osób słyszących i niesłyszących - analiza szerokiego wachlarza zachowań językowych i niejęzykowych, które uwidaczniają się w ich rozmowie (s. 7). Dialog - forma komunikacji będąca przedmiotem badań - ujęty jest zarówno w wymiarze teoretycznym (lingwistycznym, psychologicznym, filozoficznym, socjologicznym), jak i praktycznym. W rozprawie postawione zostały pytania: teoretyczne, dotyczące istoty dialogu i jego struktury; praktyczne - dotyczące uwarunkowań rzeczywistego dialogu, niezwykle istotnych dla terapeuty i dla szkolnictwa specjalnego, metod przygotowania niesłyszących do skutecznego porozumiewania się ze słyszącymi. Rozdział I poświęcony jest komunikacji (głównie językowej), ze szczególnym uwzględnieniem problematyki dialogu. Podrozdział o komunikacji językowej ukazuje postawy badaczy (szkoły) wobec tego problemu oraz modele komunikacji znane w literaturze przedmiotu. Sporo miejsca zajmuje problematyka komunikacji niewerbalnej, tak istotnej dla tematu rozprawy. Druga część rozdziału traktuje o dialogu: z punktu widzenia lingwistyki, psychologii i filozofii. Kolejny podrozdział, dotyczący potocznego języka mówionego, ukazuje cechy tej odmiany języka. W ostatnim fragmencie rozdziału I -poświęconym strukturze dialogu -omówione zostały poglądy współczesnych badaczy tej problematyki.

Część teoretyczną rozprawy kończy rozdział II, poświęcony komunikacji niesłyszących (s. 92-114); zawiera on informacje o społecznej sytuacji niesłyszących w Polsce, sposobach komunikacji niesłyszących (s. 98-103); rozmowach (dialogach) niesłyszących ze słyszącymi i ich uwarunkowaniach oraz metodach wczesnego wychowania słuchowego (s. 104-111); wreszcie rady dla słyszących (s. 112-114).

W krótkim rozdziale metodologicznym (s. 115-119) określone zostały cele i problemy badawcze; opisane zostały zadania eksperymentalne; przedstawieni zostali uczestnicy dialogów: 39 niesłyszących uczniów i czworo słyszących o różnych zawodach.

Dla nauczycieli i terapeutów, odpowiedzialność nie kończy się na podmiotowym traktowaniu niesłyszących - kontynuowana musi być w praktyce: we wnikliwym studiowaniu języka oraz poszukiwaniu i konstruowaniu skutecznej metody dydaktycznej. Wnioski z pracy mają posłużyć pedagogom do zweryfikowania programu nauki niesłyszących języka oraz wskazaniu słyszącym zasad zachowania w rozmowie z niesłyszącymi.

The thesis raises a problem which is important for the understanding and interpretation of deafness,

completely new in Polish logopaedics, very difficult to address and vital to surdologopaedics and surdopedagogy. This is because dialogue, its structure in the human mind, the possibility and ability to enter into it decide about the effectiveness of human social behaviours. Surdologopaedics constantly concentrates on the formation of language structures in the minds of the deaf and still does not appreciate to a sufficient extent the role of developing interactive procedures and techniques. After all, a conversation in a dialogue situation is the most important social form of human behaviour.

The essence of dialogue is language - it is a matter of the importance of words which appear in a human life. A conversation between a hearing person and a deaf person reveals the specific character of the situation which does not happen very often in our everyday life. Then the biggest problem is posed by the necessity of finding the right method of communication and it often turns out that we know ?what we want to talk about", but we do not know ?how". This is because it is not easy to behave properly when we have to treat the other person as a normal human being in spite of communication difficulties. The need to gain knowledge of human beings and the world lies at the root of the issues and questions raised in the doctoral thesis.

The most important conclusion is the truth revealed for hearing people - dialogue and conversations with a deaf person, the Other, must be our paradigm of responsibility, something we are responsible for. An answer in dialogue depends on the person who asks a question and is always correct. In this way we avoid seeing dialogue only from the angle of language effectiveness. Moreover, our being as individuals must be transformed into being together. The foundations and areas of mutuality are created by nothing else but ?being" and ?being here". However, an area of dominion sometimes appears among people - this is an area where fighting results in the development of dependence between them.

An interpersonal relationship must be active, must ?be going on" - words cannot be turned into formulas, have to be lively and committed, spoken in a real, deep conversation. When a hearing person and a deaf person meet, such a form of conversation is impossible - so it is difficult to build a relationship. That is why we still ask if it is at all feasible to get to know the other person when we do not have a means of communication, that is the same language. We make contact trying to talk, we attempt to get to know other people by listening to them - but this does not mean that we will succeed. The fundamental thing (according to the philosophy of dialogue) is, however, an attempt to get to know the other person, even from the scientific point of view, as entering into dialogue should be possible just due to meeting somebody face to face. When we look at the appearance and behaviours of other people and at the manifestations of their emotions, listen to the words they say, we can try to empathize with the Other and try to understand what she or he is feeling, is thinking about, is going through, who she or he is from the perspective of the uniqueness and singularity of existence. It should be also noted that the way we perceive others always depends on the tools we have at our disposal and the type of situation in which we meet other people. Every meeting is accompanied by a whole range of cultural variables, by what people have created to make meeting the Other possible and to enable communication with her or him.

The thesis, which has 358 pages, consists of two separate parts. The first part - a theoretical one (pages 10-114) - contains two chapters: Chapter I - Dialogue as a Form of Communication (pages 10-91) and Chapter II - The Communication of Deaf People (pages 92-114). The second part - a research one (Chapter IV - pages 122-318 and Chapter V - pages 319-344) - presents the results of research conducted in nine dialogue groups and the conclusions from it. Both parts are separated by a short third chapter (pages 115-121) devoted to the research methodology. The thesis is preceded by an Introduction (pages 5-9) and closed with a short Conclusion (pages 345-346) and an extensive Bibliography (pages 347-358).

The main research aim is a description of dialogue between hearing people and deaf people - an analysis of a wide range of verbal and non-verbal behaviours which are displayed during their conversations (page 7). Dialogue - a form of communication being the subject of research - is discussed both from the theoretical point of view (linguistic, psychological, philosophical and sociological issues) and the practical one. The thesis addresses theoretical matters regarding the essence of dialogue and its structure as well as practical matters regarding the determinants of real dialogue, which are particularly significant for therapists and special needs education. It also raises the problem of how to prepare deaf people to effectively communicate with hearing people.

Chapter I is devoted to communication (mainly verbal one). Special attention is paid in it to the problem of dialogue. The subchapter on verbal communication discusses the attitudes of researchers (schools) to this problem and the models of communication described in the relevant literature. The problem of non-verbal communication is thoroughly debated as it is essential for the thesis. The second part of the chapter deals with dialogue from the linguistic, psychological and philosophical point of view. The next subchapter concerning colloquial spoken language lists the features of this language variant. The last part of Chapter I - devoted to the structure of dialogue - presents the views of contemporary researchers with regard to this issue.

Chapter II concludes the theoretical part of the thesis. It is devoted to the communication of deaf people (pages 92-114) and contains the information on the social situation of the deaf in Poland, communication methods used by the deaf (pages 98-103) and conversations (dialogues) between deaf people and hearing people as well as their determinants. The chapter also describes the methods of early hearing education (pages 104-111) and presents some tips from the Internet for hearing people (pages 112-114).

The short methodological chapter (pages 115-119) shows research aims and problems and describes experimental tasks. It presents the participants of dialogues: 39 deaf students and 4 hearing people whose occupations are different.

The responsibility of teachers and therapists is not limited to treating the deaf as normal human beings - it extends to practical matters: they are obliged to study language in detail and to seek and develop effective teaching methods. The conclusions from the thesis should be used by teachers to verify the way they teach language to the deaf and by hearing people to get to know how to behave when talking to the deaf.