Osiągnięcia edukacyjne z geografii i ich uwarunkowania (w świetle wyników egzaminów zewnętrznych w gimnazjach województwa świętokrzyskiego)

Abstract

Reforma systemu edukacji z 1999 r. wprowadziła do szkół wiele zmian. Powstały gimnazja. Wprowadzono nową podstawę programową, programy nauczania oraz system oceniania zewnętrznego i wewnątrzszkolnego. Ocenianie zewnętrzne to egzaminy przygotowywane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną w Warszawie na zakończenie każdego etapu nauczania. W gimnazjum jest to egzamin, który składa się z dwóch części: humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej. Pierwszy egzamin gimnazjalny odbył się w 2002 r. Geografia jako przedmiot znalazła się obok matematyki, fizyki, biologii, chemii od początku wprowadzenia egzaminów zewnętrznych na poziomie gimnazjum w części matematyczno-przyrodniczej. Głównym celem przeprowadzania egzaminów zewnętrznych jest badanie wiedzy i umiejętności uczniów w oparciu o określone standardy egzaminacyjne. Ocenianie zewnętrzne, jak i wewnątrzszkolne, powinny się uzupełniać, tym bardziej, że pierwsze z nich daje informacje o konkretnych umiejętnościach ponadprzedmiotowych. Powstaje zatem pytanie: w jaki sposób należy zorganizować proces kształcenia aby wyposażyć uczniów w wiedzę i umiejętności geograficzne, aby mówić o spójności oceniania zewnętrznego i wewnątrzszkolnego?

W związku z tym ogólnym pytaniem podjęte zostały badania na temat osiągnięć edukacyjnych z geografii i ich uwarunkowań. Przedmiotem badań było: określenie jaki jest poziom wiadomości i umiejętności uczniów gimnazjów z geografii, ustalenie zależności i zmian dotyczących występowania treści geograficznych na egzaminie gimnazjalnym w części matematyczno-przyrodniczej, określenie szkolnych uwarunkowań osiągnięć gimnazjalistów w zakresie geografii w województwie świętokrzyskim. Dla badań własnych przyjęto dwie grupy zmiennych: zależnych i niezależnych oraz opracowano model badań. W grupie zmiennych niezależnych wyróżniono: zmienne demograficzne, społeczne i środowiska szkolnego oraz zmienne kontekstowe (podstawa programowa, programy nauczania, standardy egzaminacyjne). Dla potrzeb pracy przyjęto następujące metody badań: analizę dokumentów-badaniom poddano standardy egzaminacyjne, podstawę programową kształcenia ogólnego i programy nauczania geografii w gimnazjum, arkusze egzaminacyjne CKE z lat 2002-2006, monografię pedagogiczną- porównanie zasad funkcjonowania gimnazjów i ocenę przyjętych w nich propozycji i rozwiązań efektywnej pracy z uczniem, sondaż diagnostyczny jako sposób gromadzenia wiedzy o osiągnięciach uczniów w zakresie geografii na egzaminach zewnętrznych oraz opinii nauczycieli geografii i dyrektorów gimnazjów województwa świętokrzyskiego, metody statystyczne umożliwiające przedstawienie pozyskanych danych empirycznych zgodnie z przyjętymi w badaniach naukowych standardami (metoda indeksów, metody korelacji, badanie zmienności). Badania były prowadzone na terenie województwa świętokrzyskiego w odniesieniu do lat 2002-2006.

The reform of the education system launched in 1999 brought a lot of alterations to schools. First of all, a new educational stage was established (the middle school called gymnasium). New curricular basis, syllabuses and the system of internal and external assessment were introduced. The external assessment consists in the examinations prepared by the Central Examination Board (CKE) in Warsaw. The exams are taken by students at the end of each educational stage. The gymnasium examinations consist of two parts: liberal arts exam and science exam. The first gymnasium exam was held in 2002. From the very beginning, the science part of the external gymnasium examinations comprised geography together with mathematics, physics, biology and chemistry. The main aim of the external examinations is testing the students’ knowledge and skills on the basis of certain examination standards. Both external and internal assessments ought to complement each other all the more so because the former provides the information of particular extracurricular skills. Therefore, the question arises as to how the process of education should be organized in order to provide students with geographical knowledge and skills and to reach the cohesion of external and internal assessments. On account of this general question, a research on educational achievements in geography and their determinants was undertaken. The subject of the research presented in this study is: the determination of the level of gymnasium students’ skills and knowledge of geography, establishing the correlations and changes concerning the geographical content in the science examination, and identifying the school determinants of gymnasium students’ achievements in geography in the Świętokrzyskie province. For the study, a model of research was worked out and two groups of variables were established: dependent ones and operands. The group of operands included demographic and social variables as well as the school environment ones; it also comprised contextual variables (curricular basis, syllabuses, exam standards). The study was based on the following research methods: documents analysis (it covered the exam standards, curricular basis of the general education and the syllabuses for Geography in gymnasiums, CKE exam sheets from 2002 to 2006), pedagogic monograph (the comparison of the rules of gymnasium functioning and the appraisal of the suggestions and solutions leading to effective work with students), diagnostic survey (the way of gathering the information on students’ external exams results in geography and the opinions of the Geography teachers and the head teachers of the gymnasiums in the Świętokrzyskie province), statistic methods enabling the presentation of the collected empirical data in accordance with the scientific standards established in the study (the method of indexes, methods of correlation, variability analysis). The study covered the Świętokrzyskie province area in the years 2002 - 2006.