Duce - Führer - Caudillo : obraz wodza w polskiej prasie politycznej dwudziestolecia międzywojennego (1918-1939)

Abstract

Głównym założeniem pracy pt. Düce - Führer - Caudillo. Obraz wodza w polskiej prasie politycznej dwudziestolecia międzywojennego (1918-1939), była próba ?zderzenia" rzeczywistego (doktryna, ideologia) obrazu wodza z jego obrazem kształtowanym przez prasę polską okresu dwudziestolecia międzywojennego. Krytycznej analizie, zarówno w systemie totalitarnym (włoski faszyzm, niemiecki narodowy socjalizm), jak i autorytarnym (frankizm), została poddana zasada wodzostwa, stanowiąca główną oś rozważań. Wódz był bowiem, łącznikiem każdej odmiany totalitaryzmu czy autorytaryzmu, bez względu na ideologię. Był jej najważniejszym punktem odniesienia, desygnatem. Stąd praca ma charakter interdyscyplinarny. Została przeprowadzona analiza politologiczna i historyczna, z elementami socjologii i psychologii społecznej.

Kluczową podstawę dla rozważań, zarówno merytorycznie jak i metodologicznie, stanowiła prasa okresu międzywojennego. Ograniczenie się niemal wyłącznie do prasowej publicystyki, wynikało z przekonania, iż w tamtym czasie właśnie prasa, przede wszystkim, miała największy wpływ na kształtowanie opinii, postaw i zachowań społecznych. Jej istotą zaś był obraz kształtowany przez nadawcę (gazeta, redakcja, jej profil polityczny itd.) do odbiorcy (czytelnika, jego środowiska itd.). Ze względu na ilość ukazujących się przed wojną tytułów prasowych dokonana została selekcja. Uwzględniona została polska prasa polityczna okresu międzywojennego, najważniejszych sił i obozów politycznych tamtego czasu. Analizie została poddana prasa socjalistów, ludowców, narodowców (endecja) oraz obozu rządowego.

Układ pracy ma charakter chronologiczno - problemowy, co pozwoliło uchwycić dynamikę procesu historycznego. Pochodną tego procesu było także przyjęcie cezur czasowych (1918-1939). Praca poza wstępem i zakończeniem zawiera pięć rozdziałów.

Rozdział pierwszy stanowi przede wszystkim retrospekcję stanu wiedzy na temat prasy okresu międzywojennego. Ma charakter informacyjny, erudycyjny. Wprowadza czytelnika na grunt specyfiki i gatunków prasy poszczególnych nurtów politycznych: narodowego, socjalistycznego, ludowego i rządowego, osadzonych w konkretnym czasie historycznym.

W rozdziale drugim analizie poddane zostały przyczyny, które, w ocenie ówczesnych publicystów, pozwoliły zaistnieć faszyzmowi. I na które oni, w sposób szczególny, zwracali uwagę swoich czytelników. Rozdział pozwala także prześledzić rozwój samego faszyzmu. Początkowo przede wszystkim jako dyktatury jednostki, i w następstwie, nieco później, jako refleksji publicystów na temat kształtowania i utrwalania samej rodzącej się doktryny, zaklasyfikowanej ostatecznie jako reżim totalny, czy też totalitarny i rozpatrywanej w kategoriach doktryny państwa totalnego. W rozdziale tym czytelnik odnajdzie także niemal pełne spektrum emocji, którym upust dawali publicyści tamtego czasu. Od entuzjazmu, poprzez żywe zainteresowanie, aż po jawną krytykę poruszanych zagadnień.

Kolejne trzy rozdziały stanowią spójną całość. Ich układ wewnętrzny jest zbliżony, niemal lustrzany. Stanowią bowiem trzon zasadniczy analizy. Przedstawiony został obraz dyktatorów: Benito Mussoliniego (rozdział III), Adolfa Hitlera (rozdział IV) i gen. Francisco Franco (rozdział V). To nie tylko biograficzne ujęcie, ale też i próba socjo- i psychohistorycznego pokazania obrazu ich charakterów, osobowości, wizerunku wykreowanego przez publicystów wszystkich, analizowanych, nurtów politycznych. Nacisk jednak został położony na zaprezentowanie sylwetki wodzów: biografii/losu, powierzchowności oraz cech osobowych. Dopełnieniem całości była analiza działań politycznych zarówno na rodzimej scenie politycznej, jak i na gruncie polityki międzynarodowej.

The main prerequisite of the dissertation. ? Düce - Führer - Caudillo. The image of the leader in Polish press between the World Wars (1918-1939), was the attempt of ?the encounter" of a real (doctrine, ideology) image of the leader with his image being formed by Polish press of the between the Wars period. The principle of leading, which constitutes the main axis of consideration, was the subject of critical analysis, both in totalitarian (Italian fascism, German national socialism) and authoritarian (Franco regime) systems, as the leader was the connection between all kinds of totalitarianism and autocracy, despite the ideology. He was its reference point, the designation. Because of it this work has an interdisciplinary character. The historical and political science analysis has been carried out, containing elements of sociology and social psychology.

The basis for the researches constituted, methodologically as well as essentially, the press of the between the Wars period. The limitation almost entirely to political journalism , was caused by the belief, that in that period it was exactly the press, which exactly had the biggest impact on forming social opinions, attitudes and behavior. The essence of it was the image, formed by originator (a newspaper, editorial staff, its political profile) to recipient (reader, his environment, and so on).

Bearing in mind the amount of press titles edited before the Second World War the corresponding selection has been made. Polish political press of between the Wars period was considered, the main political forces and political camps of that period. Socialist, Polish Peasant Party, Polish Nationalist Party and the government camp press was analysed.

The structure of the dissertation is chronological and problem, what allowed to focus the dynamic of

historical process. A derivative of this process constituted the time turning points

(1918-1939).

The dissertation except the introduction and conclusion consists of five chapters.

The first chapter presents itself as a retrospection of the state of the knowledge about the between the Wars period press. It has an erudite, informational character. It shows the reader the base of the specifity and genres of the press of each political orientation: Socialist, Polish Peasant Party, Polish Nationalist Party and the government camp, fixed in particular historical period.

The second chapter analyses reasons, which, in assessment of journalists of those days, allowed the existence of fascism. And which, the journalists, showed especially to their readers. The chapter traces also the development of fascism itself. At first, mainly, as a dictatorship of an individual, and, in consequence, a bit later, as a journalists'cogitation on forming and consolidation the nascent doctrine itself, finally classified as a total, or totalitarian regime in categories of the doctrine of a totalitarian state. In this chapter the reader will find the full spectrum of emotions vented by the journalists of those days. We can observe the enthusiasm, lively interest, till the evident criticism of the subjects touched.

The following three chapters constitute a coherent unity. Their inside structure is similar, almost mirrorlike. They are the main part of the analysis. They show the images of dictators: Benito Mussolini (Chapter III), Adolf Hitler (Chapter IV) and gen. Francisco Franco (Chapter V). It is not only a biographical aspect, but also the attempt of showing the socio- and psychohistorical image of their characters, personalities and the image created by the journalists of all analysed political orientations. The main stress was laid on presentation of the characters of the leaders, though: their biography/destiny, appearance and personal streaks. The supplement to the whole was the analysis of their activities on the domestic political scene as well as the international politics ground.