Językowe sposoby wyrażania emocji i uczuć przez uczniów niesłyszących : (analiza tekstów)

Abstract

Przedmiotem niniejszej rozprawy jest charakterystyka językowych sposobów wyrażania emocji przez niesłyszących uczniów szkół specjalnych oraz uczęszczających do klas integracyjnych. Pracując z dziećmi niesłyszącymi, obserwuję ich zachowania w różnych sytuacjach, dostrzegam różnice w umiejętnościach językowych osób z uszkodzonym słuchem w zależności od ich sposobu kształcenia. Celem pracy było zbadanie i ukazanie swoistości języka opisującego emocje uczniów niesłyszących oraz wskazanie optymalnych strategii nauczania "języka uczuć". Z moich obserwacji wynika, że umiejętność werbalizowania stanów psychicznych u większości niesłyszących uczniów Szkół specjalnych jest niewspółmierna do ich rozwoju emocjonalnego. Jednak zasób środków leksykalnych jakim dysponują nie wystarcza im do tego, aby skutecznie, precyzyjnie i stosownie do sytuacji komunikacyjnej mówić o uczuciach. Dlatego podjęłam próbę ustalenia zasobu słownictwa nazywającego uczucia w języku niesłyszących uczniów gimnazjum i liceum. Nadal niestety brak tego typu badań w literaturze. Najbardziej interesowały mnie leksemy służące jawnemu uzewnętrznianiu przeżyć (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki), wśród nich najbardziej użycie przymiotników. Zwróciłam też uwagę na posługiwanie się przez osoby z uszkodzonym słuchem wykrzyknikami, wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi oraz leksemami metaforycznymi i frazeologizmami.

Rozdział pierwszy "Wprowadzenie" został poświęcony różnorodnym ujęciom emocji i uczuć. Opisuję w nim emocje z punktu widzenia filozofii, psychologii oraz lingwistyki. Czynię tu także odwołania do ujęć biologicznych i neuropsychologicznych. Ukazuję ewolucję myślenia o emocjach od czasów starożytnych aż do współczesności. W tym rozdziale skupiam się na sposobach wyrażania emocji, ze szczególnym uwzględnieniem ekspresji mimicznej pantomimicznej oraz werbalnej. Dokonuję także przeglądu prac lingwistycznych - między innymi: I. Nowakowskiej - Kempnej, A. Wierzbickiej, S. Grabiasa.

W rozdziale drugim "Wyjaśnienia terminologiczne” przedstawiam problem funkcji przymiotnika w języku emocji (za M. Przetacznikową przyjmuję w rozprawie podział przymiotników na określające sensoryczne i pośrednie oraz wartościujące). Podejmuję tu próbę opisu "teorii przymiotnika" jako części mowy i podstawowego sposobu wyrażania emocji. W niniejszym rozdziale omawiam też zagadnienie funkcjonowania przymiotników wartościujących, będących odzwierciedleniem pewnych ocen i stanów emocjonalnych w mowie dzieci niesłyszących. Wyodrębniam etapy rozwoju mowy, miejsce przymiotnika w kolejnych etapach oraz odnoszę do nich sytuację dziecka niesłyszącego, szczególnie zwracając uwagę na rozwój języka komunikującego o emocjach.

W rozdziale trzecim "Opis badanej grupy i zadań eksperymentalnych” formułuję problem badawczy, dokonuję charakterystyki grup uczniów oraz opisuję metody badawcze i zadania eksperymentalne. Badaniami objęłam 41 uczniów ogłuchłych prelingwalnie, których ubytek słuchu wynosi 70 -120 dB w częstotliwościach mowy, a używane przez nich aparaty nie umożliwiają im odbioru mowy drogą słuchową. Pierwszą grupę stanowią niesłyszący uczniowie gimnazjum i liceum specjalnego (30), drugą grupę - niesłyszący uczniowie gimnazjum i liceum, uczęszczający do klas integracyjnych (11). W rozdziale tym analizuję też wpływ głuchoty na specyfikę kształtowania mowy, szczególnie zabiegi rewalidacyjne służące do tworzenia porozumiewania się językowego dziecka z uszkodzonym słuchem. Obniżona kompetencja językowa wpływa na procesy poznania, myślenia, na jego możliwości uczenia się i zajęcia pozycji społecznej w szkole i życiu, a także ma wpływ na samoocenę człowieka. Formułuję tu tezę, że na rozwój sfery emocjonalnej badanych uczniów mają wpływ głównie dwa czynniki -kontakty z rodziną tworzące naturalne więzi emocjonalne oraz kontakt z językiem werbalnym, a nie tylko migowym (w przypadku szkół specjalnych), umożliwiający poznanie nazw uczuć i sposobów ich werbalizacji.

W rozdziale czwartym "Znaczenie przymiotnika i innych leksemów w wyrażaniu emocji” dokonuję analizy wyników, charakteryzuję materiał językowy, podejmuję próbę semantycznego i leksykalnego całościowego przedstawienia obrazu słownictwa związanego z uczuciami u badanych uczniów i oceniam uzyskane wyniki w oparciu o przyjęte postulaty formalne. Materiał badawczy stanowią teksty stworzone przez uczniów niesłyszących. Przedmiotem analiz są ćwiczenia językowe, dotyczące zagadnień związanych z ekspresywną funkcją języka oraz teksty, które sprawdzają umiejętność językowego opisywania uczuć przez uczniów niesłyszących. Dzięki nim zgromadziłam przykłady wykorzystania przymiotników oraz innych części mowy, a także struktur składniowych wyrażających uczucia.

Rozdział piąty "Podsumowanie wyników badań" zawiera wnioski wynikające z analiz dokonanych w rozdziale czwartym oraz tabele z frekwencją leksemów emocjonalnych w zadaniu 7. i 8. Rozdział ten przedstawia także propozycje strategii postępowania terapeutycznego. Mam nadzieję, że wnioski z tej pracy posłużą do zweryfikowania programu nauki o języku i wskażą sposoby kształcenia umiejętności językowego nazywania uczuć przez osoby niesłyszące w celu bogacenia ich osobowości, budowania przez nie tożsamości, a także pełniejszej adaptacji niesłyszących w środowisku słyszących.

Rozprawa zawiera bibliografię wykorzystanych prac.

The subject of this discourse is characteristic of language's methods in expressing emotions by deaf students from special needs schools and those who attend integrate classes. Working with deaf children I have observed their behavior in various situations. I have perceived differences in language abilities which depend on kind of education they gain being people with hearing impairment.

The aim of this thesis has been to research and reveal peculiarity of language describing emotions of deaf pupils and also to implicate optimum strategy of teaching "the language of emotions". It results from my observation that majority of deaf students from special needs schools have got verbal skills which are incommensurable to their emotional development.

Lexical means which they dispose of are insufficient to talk effectively and precisely about emotions pursuant to a communication situation. That was the reason why I have taken an attempt to settle idiolect named emotions in the language of deaf students from high schools and grammar schools. Unfortunatelly there is still deficiency of these type of researches in the literature. I have been the most interested in words externalizing experiences(nouns, verbs,adjectives,adverbs), use of adjectives in particular. I have also paid attention to usage of exclamation marks, onomatopoeic phrases, metaphors and idioms.

Chapter one "Introduction" addresses various treatment of emotions and feelings. I have described there emotions from philosophy, psychology and linguistics point of view. I have also made reference to biological and neuropsychological treatment. I have expressed evolution of thinking about emotions since antiquity until present day. In this chapter I concentrate on methods in expressing emotions, especially mimic pantomimic and verbal expression. I review some linguistic treatise between others also: I.Nowakowska - Kempna, A.Wierzbicka, S.Grabias.

In chapter two "Terminological explanations” I present problem of adjective's function in language of emotion (and similar like M.Przetacznikowa I presume classification of adjectives on describing, sensory, intermediary and estimate). I undertake an aproach of describing "adjective's theory" as part of speech and basic method in expressing emotions. In this chapter I elaborate an issue of estimate adjectives function, which are reflection of some opinions and emotional states in deaf children speech. I single out phases of speech development, adjectives position in phase sequence refering to them a deaf child situation, particularly paying attention to development of language which communicate about emotions.

In chapter three "Description of examined group and experimental assignments" I formulate investigative problem, define groups of students and describe their investigative methods and pilot tasks. In my research I have included 41 students with prelinguistic deafness whos hearing loss aggregates 70 -120 dB in speech frequency, and their hearing aids do not make possible speech perception by an auditory track. The first group present deaf students from special needs school and special needs grammar school (30), the second group - deaf students from high school and grammar school who attend integration classes (11). In this chapter I also analyse the influence of deafness on specific speech formation, particularly rehabilitation endeavour which helps in making a language's communication of child with hearing impairment. Lowered language competence effects processes of discovering, ratiocination, capability to learning and a social position at school and life, and also has an influence on self-estimation of person. I formulate a thesis that two factors have an influence on an emotional sphere in development of examined pupils - such as contacts with family forming an emotional, natural bonds and contact with verbal language apart from sign language (in case of special needs schools), which enable to know names of feelings and their verbal wording.

In chapter four "Adjective's and other lexemes' meaning in expressing emotions" I analyse results, characterize language’s assignment, I take holistic, semantic and lexical attempt to present of vocabulary image relevant to emotions of examined pupils. I survey effects on the faith of conventional formal postulates. Texts composed by riot hearing students present investigative material. Object of analysis are language exercises concerning issues related to an expressive language-orientated function and texts verifying language skills of describing emotions by deaf students. They have helped me in collecting examples availing adjectives and other parts of speech, and also syntax structure in expressing emotions.

Chapter five" Results of research summary" includes subsequent conclusions from analysis performed in chapter four and tables of emocional lexemes frequency in the task 7 and 8. This chapter presents proposal of therapeutic proceeding strategy.

I hope that this thesis inferences will proffer to verify a language syllabus and point at methods of learning language skills of emotions define by deaf people in order to improve their personality, identity and adaptation by deaf people in hearing people environment.

The thesis includes bibliography of used research.