Symboliczne znaczenie liczb w polskich tekstach folklorystycznych
Streszczenie
Rozprawa doktorska pt. "Symboliczne znaczenie liczb w polskich tekstach folklorystycznych" sytuuje się na obszarze folklorystyki, etnologii i kulturoznawstwa. Podejmuje ona problem obecności kategorii liczby oraz jej symbolicznych znaczeń w zasobach polskich tekstów folklorystycznych. Za materiał badawczy obrano teksty folklorystyczne zebrane przez Oskara Kolberga, a zawarte w jego "Dziełach wszystkich". Okazuje się, że interesującym, ale jeszcze niezbadanym przejawem folkloru magicznego jest symboliczne wartościowanie liczb. Celem badawczym pracy było ukazanie symbolicznego postrzegania, wartościowania oraz konceptualizacji liczb w obszarze szeroko pojętej kultury ludowej. Kategoria liczby została zamknięta w granicach przedziału dziesiętnego (1-10), ponieważ liczby usytuowane najbliżej zera występują najczęściej w polskich tekstach folklorystycznych oraz posiadają szczególnie bogatą symbolikę.
Pracę rozpoczyna wstęp przedstawiający historię liczb, sztuki liczenia oraz ich symboliki. Część materiałowo-analityczna rozpada się na dziesięć rozdziałów. Prezentacja symbolicznych znaczeń poszczególnych kategorii liczbowych poprzedzona została każdorazowo uwagami na temat ogólnokulturowej symboliki danej liczby. Po tych uwagach następuje część materiałowo-analityczna, której porządek wyznaczają wewnętrzne ramy tematyczne. Przy ich wyodrębnianiu odwołano się do kryterium semantycznego. Każdy z rozdziałów wieńczy podsumowanie, które wyodrębnia najistotniejsze aspekty symboliki danej liczby. Pracę wypełniają cytaty poddane szczegółowej i wieloaspektowej analizie, przy okazji której pojawiają się spostrzeżenia na temat "dwuwykładności" liczb, ich dychotomii i wewnętrznej sprzeczności. Okazuję się, że ta sama liczba może przybierać wartości ambiwalentne. Liczby, którym poświęcono pracę badawczą, różnią się częstotliwością występowania w kulturze ludowej oraz bogactwem znaczeń symbolicznych. Bez wątpienia prym wśród nich wiedzie trójka, ważne miejsce zajmują związane z nią: czwórka, siódemka i dziewiątka. Bogactwo znaczeń symbolicznych odnaleźć można również w rozdziałach poświęconych jedynce i dwójce. Pozostałe liczby występują rzadziej, a ich "symboliczna barwa" w ludowych wierzeniach posiada znacznie mniej odcieni.
W zakończeniu dysertacji zawarte zostały spostrzeżenia i tezy, które podsumowują rozprawę. Wśród wniosków pojawiają się m. in. następujące stwierdzenia: symbolika liczb jest elementarnym składnikiem poetyki folkloru; liczby dzielą się na parzyste i nieparzyste i obu tym kategoriom przysługują ściśle określone cechy; opozycja parzystości i nieparzystości wpływa na symboliczne wartościowanie liczb; ta sama liczba może przybierać wartości ambiwalentne; magia liczb odgrywa bardzo istotną rolę w medycynie ludowej i praktykach czarnoksięskich; bardzo duże znaczenie nadawano symbolice liczb w obrzędach ludowych; na kształt symboliczny liczb w ujęciu folklorystycznym istotny wpływ wywarły asocjacje biblijne; mistyczne ujmowanie liczb i jego konsekwencje przetrwały okres prymitywnego rozwoju kultury. PhD dissertation titled "Symbolic Significance of Numbers in Polish folk literature" lies on the border of three fields- folklore studies, ethnology, and cultural studies. It deals with the issue of the presence of the category of number and its symbolic interpretations in the corpus of Polish folklore texts. The material to be analysed comprised of the texts compiled by Polish ethnologist Oskar Kolberg, contained in his Complete Works. It appears that a very interesting and not yet explored manifestation of magical folklore is attaching symbolic value to numbers. The aim of the research was to present the symbolic perception of, evaluation and conceptualization of numbers within folk culture in a broad sense. Number category was restricted to the 1-10 range as it is the numbers that are closest to zero that occur most frequently in Polish folk literature and their symbolism is exceptionally rich.
The dissertation opens with an introduction in which the history of numbers, the art of counting and number symbolism are presented. The case study is divided into ten chapters. In each the presentation of symbolic interpretation of individual numbers is introduced by the remarks on the symbolism of a given number in the culture. A thematically organized analysis follows these remarks. Semantic criteria were applied in order to establish these themes. Each chapter contains a summary in which the most significant aspects of the symbolism of a given number are outlined. The dissertation is filled with quotations that are analysed in detail taking into account a broad array of aspects, at which point we have the remarks on "double interpretation" of numbers, their dichotomy, inconsistency. It turns out that the very same number can have ambivalent values. Numbers that are analysed and researched differ in repect to the frequency of their occurance in folk culture as well as to the richness of their symbolic interpretations. Undoubtedly, number three is the "leader" here, followed by four, seven and nine. In the chapters devoted to one and two we can also find a whole array of symbolic interpretations. The rest of the numbers occur less frequently, and their "symbolic undertone" in folk beliefs is not as complex.
The closing remarks and theses summarize the dissertation. Among the conclusions there are the following statements: the number symbolism is an intrinsic element of folk poetics; even and odd numbers are equipped with very specific values; the even/odd oposition has an impact on symbolic evaluation of numbers; ambivalent values may be ascribed to the very same number; the magic of numbers plays a crucial role in folk medicine and practicing witchcraft; number symbolism was attached a great importance in folk rites; Biblical associations have to a great extent shaped the symbolic interpretation of numbers; mystical approach to numbers and its consequences outlived the primitive period of culture development.