Świat barw w poezji Józefa Bohdana Zaleskiego (ujęcie językoznawcze)

Abstract

Zasadniczym celem pracy było przeprowadzenie analizy semantycznej i wyodrębnienie funkcji stylistycznych pełnionych przez leksemy używane na oznaczenie nazw barw oraz efektów światłocieniowych przez J. B. Zaleskiego, przedstawiciela tzw. szkoły ukraińskiej w polskiej poezji romantycznej. Cechy znaczeniowe badanych leksemów wydzielone zostały przy pomocy metod stosowanych zarówno w semantyce strukturalnej (analizy semowej wyrazów, pól semantycznych, relacji derywacyjnych między wyrazem motywowanym a motywującym), a także metod wykorzystywanych przez semantykę kognitywną (np. kategorii prototypu). Badania te miały służyć do scharakteryzowania niektórych właściwości języka osobniczego autora. Wskaźniki statystyczne posłużyły do wyodrębnienia słów (reprezentujących pole barw i światłocienia) charakterystycznych dla poezji Zaleskiego oraz wyrazów rzadkich. Wskaźniki te umożliwiły też analizę porównawczą pomiędzy słownictwem, jakim operuje Zaleski oraz niektórzy romantycy czy twórcy innych epok. Poszczególne rozdziały pracy charakteryzują wprowadzane przez Zaleskiego słownictwo związane z właściwością barwną - z perspektywy różnych dyscyplin językoznawczych bądź paradygmatów rozwijających się w obrębie językoznawstwa. Wyrazy zostały pogrupowane w pola leksykalno-znaczeniowe rozbudowujące się wokół takich hiperonimów jak biały, srebrny, czerwony czy żółty. Znaczenia nadawane poszczególnym słowom przez poetę zostały skonfrontowane z ich definicjami słownikowymi. Uzyskane informacje posłużyły do ustalenia, jakie cechy semantyczne nazw kolorów były najczęściej wykorzystywane przez autora, a także - w jakiej mierze język potoczny oddziaływał na język poetycki Zaleskiego. Przedmiotem opisu były również relacje semantyczne zachodzące pomiędzy wyrazami: antonimia, synonimia, hiponimia oraz polisemia. Badaniom poddawane były też środki poetyckiego przekazu: metaforyka, epitety, porównania oraz konstrukcje powtórzeniowe, których komponenty stanowiły nazwy kolorów. Analiza stylistyczna miała ustalić, z jakimi wyrazami określenia barw wchodzą w związki łączliwości oraz jaką odgrywają rolę w kształtowaniu świata przedstawionego. Punktem odniesienia były również współczesne badania nad kategorią prototypu i stereotypu. Rolę wspomagającą, a zarazem funkcję porządkującą pełni podział formalny wyrazów ze względu na ich budowę słowotwórczą.

The dissertation contains a description of words denoting colours in the poetry of Józef Bohdan Zaleski from different points of view. I take into account several branches of linguistics: semantics, stylistics and word-formation. I enclose also the statistic data and I describe frequency and usage of the vocabulary. The main object of my dissertation is to determine the semantic fields whose centers are adjectives of colour (used by J. B. Zaleski) and to determine meaning relations between each word within semantic fields (synonymy, ambiguity and antonymy). The ranges of semantic fields are not sharp enough. I concentrate also on vocabulary which reflects a semantic field of light and shadow. The dissertation presents also a description of semantic images of colour terms. The aim is to point out similarities and differences in the semantic structure of the lexemes compared ( biały- 'white' and białawy - 'whitish' or biały - 'white' and srebrny - 'silver'). The majority of colour adjectives are polysemous words. The analysis includes also those words that are qualified in contemporary dictionaries as 'archaic', 'dialectal', 'poetic', 'rare' etc. and neologisms. I also take into consideration those lexemes which are, to a certain degree, connected with colours ( ogień - 'fire', płonąć - 'to burn', płomień - 'flame' etc.). The dissertation comprises information about colour adjectives used metaphorically and about personifications and epithets in the poetry of Zaleski. I also include information about the theory of prototypes and connotational properties of colour terms and - a description of derivational nests of words denoting colours. Some words don't have clear derivational structure or in some cases the semantic connection has been lost. Basic adjectives make derivates belonging to four parts of speech: adjectives, adverbs, nouns and verbs. Each chapter is illustrated by textual examples from the poetry of Zaleski because much depends on context and sometimes there are difficulties with interpretationing of the sense of metaphors. The aim of quoting contexts is understanding of the interaction between analysed words and, especially, the use of metaphors.