Literackie obrazy konfliktów na polsko-ukraińskim pograniczu kultur w XX wieku

Abstract

Tematyka omawianych w pracy utworów wiąże się z dwiema sytuacjami konfliktowymi na polsko-ukraińskim pograniczu kultur w XX w. Pierwsza z nich miała miejsce w latach 1917-1919 na dawnych Kresach południowo-wschodnich przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, druga w latach 1942-1945 na obszarze południowo-wschodnich województw kresowych II Rzeczypospolitej. Zasadniczym celem rozprawy jest ukazanie różnic w obrazowaniu tych sytuacji, a w szczególności dowiedzenie tezy, że różnicom w obrazowaniu literackim odpowiadają różnice natężenia konfliktów. Głównym powodem zainteresowania warstwą obrazową analizowanych utworów jest irracjonalny wymiar wzajemnych doświadczeń obu narodów oraz ich ambiwalencja i emocjonalna intensywność. W związku z powyższym przyjęto założenie, że dla warstwy znaczeniowej omawianych dzieł istotne są treści wymykające się jasnej i jednoznacznej artykulacji. Jednym z miejsc tej artykulacji jest obraz. Wybrane dla potrzeb niniejszej rozprawy utwory cechuje różny stopień wewnętrznego zintegrowania materiału. Są wśród nich dzieła stricte literackie, jak też należące do klasy literatury dokumentu osobistego. Realizowane w rozprawie poczynania analityczne, ukierunkowane na immanentne cechy dyskursu literackiego i regulowane świadomością istnienia związku pomiędzy formą gatunkową, typem dystansu narracyjnego a warstwą obrazową nie zostały podporządkowane konkretnemu ujęciu monometodologicznemu. Realizując poboczne względem głównego celu rozprawy zadania badawcze, polegające na rozpoznawaniu specyficznych funkcji obrazu literackiego zdeterminowanych formą gatunkową utworów, zdecydowano się na pluralizm metodologiczny, w którego obrębie wykorzystywane są zarówno narzędzia semiotyki, jak i niemiecko-szwajcarskiej „sztuki interpretacji”, a także metody hermeneutycznej interpretacji dzieła literackiego. Praca składa się z czterech rozdziałów, w których omówiono utwory Z. Kossak-Szczuckiej, E. z Zaleskich Dorożyńskiej, J. Iwaszkiewicza, W. Odojewskiego i J. Łobodowskiego.

The subject-matter of literary works studied in the dissertation is connected with two conflicts in the Polish-Ukrainian borderland in the 20-th century. First took place in the years 1917-1919 in the former south-eastern part of the 1-st Republic of Poland. The second one occurred in the years 1942-1945 in the territory of the south-eastern provinces of the 2-nd Republic of Poland. The main aim of the dissertation is to reveal differences in the literary pictures of those situations, but, in particular, to prove the validity of the thesis that the differences in the literary pictures of the two 20-th century conflicts reflect differences in the intensity of those conflicts. The studied literary material is formed by the works in Polish literature which are regarded as extremely reliable examples of transformations in the manners of creating literary pictures of the 20-th century conflicts in the Polish-Ukrainian borderland. The main reason for the interest of literary pictures in the analysed works is the irrational dimension of the both nations experiences and their ambivalence and emotional intensity. According to this the conclusion is that the layer of pictures -considered as a concept mediated by signs - is essential for the meaning of the analysed works. Among the studied literary material there are literary works in a narrow sense of the term (‘high’ literature), as well as non-fiction writings. Therefore, there is no strictly specified method applied in the dissertation. The are semiotic tools, as well as the German-Swiss “Art of Interpretation”, and also hermeneutics methods used. The study is composed of four chapters which contain analysis of literary works by Z. Kossak-Szczucka, E. z Zaleskich Dorożyńska, J. Iwaszkiewicz, W. Odojewski, J. Łobodowski.