Struktura tekstu epistolarnego w świetle etykiety językowej

Abstract

Celem pracy jest ukazanie specyfiki tekstu epistolarnego przez pryzmat etykiety językowej, którą definiuje się jako sumę językowych zachowań grzecznościowych służących ustaleniu i podtrzymaniu relacji między uczestnikami aktu komunikacyjnego. Środkiem do zrealizowania tak zarysowanego celu jest wyodrębnienie elementów składowych struktury tekstu epistolarnego, czyli wskazanie tradycyjnych cząstek formalnych, określających jego początek i koniec. Ich obecność jest wynikiem działania czynników konwencjonalnych, wręcz zwyczajowo przyjętych, które określały taki a nie inny sposób organizacji tekstu. Rozdział pierwszy przynosi opis struktury gatunkowej listu. Do konstytutywnych składników tekstu epistolarnego należą formuły początku i końca stanowiące swego rodzaju sferę konieczności, która decyduje o istocie gatunku i pozwala identyfikować go w rozmaitych wcieleniach. Rozdział drugi traktuje list jako formę zawieszoną między literaturą użytkową a tzw. literaturą czystą. Rozdział trzeci poświęcony jest relacjom między nadawcą a odbiorcą, które rozpatrywane są w kategoriach gry rozumianej jako rodzaj współdziałania partnerów zmierzających do realizacji określonych przez nich celów. Rozdział czwarty przynosi analizę formuły początku i końca jako elementów ramy delimitacyjnej listu. Formuły te pełnią podwójną rolę w kompozycji listu: odśrodkową, gdy wyznaczają granice tekstu oraz dośrodkową, łącząc w całość różne jego komponenty treściowe i formalne. Rozdział piąty ukazuje formułę inicjalną i finalną listu jako wynik następowania po sobie aktów etykiety językowej. Ich kształt uzależniony jest od szeregu czynników: od tego, do kogo list jest adresowany, w jakim celu jest pisany, od stosunków łączących nadawcę i odbiorcę, od osobowości autora, jego intencji itd. Kolejny rozdział przedstawia najistotniejsze cechy epistolografii przełomu XIX i XX wieku; pokazuje związek listu z gatunkami innorodzajowymi (np. pamiętnikiem, dziennikiem). Druga, podstawowa część pracy obejmuje szczegółową analizę formuły inicjalnej i finalnej - dwóch zasadniczych elementów stanowiących szkielet strukturalny listu. Jako materiał egzemplifikacyjny posłużyły rosyjskie teksty epistolarne drugiej połowy XIX i XX wieku. Ich autorami są czterej wybitni twórcy literatury rosyjskiej: A. Czechow, I. Turgieniew, W. Majakowski i M. Bułhakow. Na podstawie zgromadzonych tekstów sporządzono inwentarz elementów tworzących formułę inicjalną i finalną oraz omówiono formy ich językowej realizacji. W części inicjalnej wyróżniono następujące składniki: elementy faktograficzne, formę adresatywną, formułę powitalną, struktury pytajne, formułę przeprosin, formuły związane z sytuacyjnymi okolicznościami tworzenia listu, formułę podziękowania, z kolei w części finalnej: formułę pożegnalną, słowny sygnał gestyczny, prośbę, formułę pozdrowieniowo-życzącą, formułę błogosławieństwa, formułę komunikującą uczucia oraz podpis.

The aim of the dissertation is to show the character of epistolary texts in terms of language etiquette, that is defining the regular components of the text's structure: the initial and final formula, characterized by a high degree of conventionalisation. These formula are constitutive elements of the text and they are sufficient to identify a letter as being a letter. Within the initial and final formula I define microacts which are essential in determining of the genre. In the first part of my work, which is theoretical, I examine the subject of conventionalisation of a letter, arising mostly from its extra-textual situation, which its modifies its structure to a larger extent than it is true for other genres. In chapter two I investigate a letter as a form suspended between applied literature and pure literature. I define these elements which situate a letter within both these fields, while stressing that the line of division is not always clear-cut. I show affinities of epistolary works with other genres, such as memoir, diary and novel. Chapter three is devoted to the relations between sender and recipient which find their reflection in an epistolary text. In chapter four I analyse the initial and final formula, stressing their dual character. These formula delimit an epistolary text, but also make it into a unified entity. In chapter five I examine the letter from the point of view of language etiquette, understood as a collection of standard expressions and formula defining ways of behaviour between parties. I also point out that the choice of an initial and final formula is dependent on a number of factors: to whom the letter is written; what aim is serves; what is the relation between sender and recipient; what is the personality of the author, his or her intent, an so on. Part two of my work is a detailed investigation of initial and final formula in epistolary texts. I define the following elements of the initial section: factual components, invocation, greeting, enquiry, apology, formulas connected with particular circumstances in which a letter was written, and acknowledgement. The final formula consists of good-bye formula, verbal gesture, pleading, greeting, blessing, communication of affection and signature.

I base my analysis on letters written by four giants of Russian literature: Chekhov, Turgenev, Mayakovsky and Bulgakhov. Most of these texts were written roughly a century ago, that is tn a period when a letter still formed a basic way of communication between people seperated from each other.