Heavymetalowy „Krzyk” a głębia podmiotu nowoczesnego

Abstract

Artykuł jest próbą połączenia teorii „głębi” podmiotu nowoczesnego Charlesa Taylora z książki Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej z postulatami Stanisława Przybyszewskiego zawartymi w artykule O „nową” sztukę (mare tenebrarum, teoria powinowactw). Autor w odniesieniu do myśli Taylora i Przybyszewskiego dokonuje analizy tekstu literackiego (Krzyk Przybyszewskiego) oraz tekstu literacko-muzycznego (Zwierzenia kontestatora i Heavy Metal Świat zespołu TSA) w celu ukazania artystycznych poszukiwań „czegoś więcej” (Taylor) tudzież takich form ekspresji, które wydają się ekwiwalentem procesów zachodzących w „głębi”, a więc w tej części duszy, która jest niedostępna ludzkim zmysłom, a jej przejawy są jedynie uchwytne dla jednostki / artysty / geniusza. W procesie analizy autor zwraca uwagę również na pamiętnikarskie formy Przybyszewskiego (Moi współcześni), w których pisarz przeczuwa, iż „odgłosy ziemi rodzinnej” są pradźwiękiem, atawistycznym rykiem pochodzącym wprost z głębi. Pozostaje pytanie: jak za pomocą sztuki zobrazować ten tajemniczy rejon duszy? Czy jedyną szansą jest muzyka Chopina? Wydaje się, że nie, ale o tym Przybyszewski nie mógł wiedzieć. Dopiero kilkadziesiąt lat po jego śmierci powstała muzyka wrzasku, atawistycznych odruchów, muzyka „wykrzyku duszy”, najchętniej penetrująca to, co ukrywa się w głębi, a więc i zachowania powszechnie niezrozumiałe, w niektórych kręgach uznane za niemoralne, nieetyczne.

The article tries to combine Charles Taylor’s theory of the “profundity” of the modern self from his book Sources of the self: The making of modern identity with Stanisław Przybyszewski’s postulates, presented in his article “For the new art” (mare tenebrarum, the kinship theory). The author, referring to Taylor’s and Przybyszewski’s ideas, analyses a literary text (“Krzyk” by Przybyszewski) and the lyrics (Zwierzenia kontestatora and Heavy Metal Świat by TSA), in order to present the searching for (Taylor), as well as such forms of expression which could be equivalent to the processes happening in the profundity, i.e. in that part of the soul which is inaccessible for human senses, and its indications may be noticed only by an individual/artist/ genius. During the analysis process, the author points to the diary forms of Przybyszewski (Moi współcześni), in which the writer has a premonition that the “fatherland sounds” are a kind of ancient tune, an atavistic roar coming from the depth. The question remains: how to illustrate this part of the soul through art? Is Chopin’s music the only chance? It does not seem to be, but Przybyszewski can’t have realised that. It was only a few decades after his death that the music of scream and atavistic reactions appeared. This music of a screaming soul most willingly penetrates what is hidden inside, i.e. commonly misunderstood behaviours, in some circles considered to be immoral and unethical.