Codzienność i świąteczność środowiska robotniczego Nowej Huty w latach 1949-1989. Perspektywa socjohistoryczna

Abstract

Decyzja komunistycznych władz powojennej Polski o budowie dużego zakładu metalurgicznego u bram Krakowa okazała się punktem zwrotnym nie tylko w dziejach miasta, lecz również tysięcy jego ówczesnych i przyszłych mieszkańców. Będący kwintesencją narzuconej Polsce stalinizacji, zapoczątkowany w 1949 r. proces budowy "nowego miasta" był równoznaczny z zainicjowaniem procesu kształtowania "nowego człowieka". W bezprecedensowym eksperymencie socjologicznym, dokonującym się na przestrzeni czterdziestu lat istnienia Nowej Huty w latach 1949-1989, najpełniej w skali kraju wyraził się udział społeczeństwa w konstruowaniu komunistycznej utopii, a następnie - w jej demontażu. Idea stworzenia miasta, w którym utopijna ideologia i wszechobecna propaganda miały kształtować całokształt robotniczej codzienności i świąteczności oraz wpływać na zachowania, postawy i mentalność, zderzona została z rzeczywistością, którą realnie mogło zaoferować obywatelom państwo podnoszące się z wojennych zniszczeń. Komuniści siłę reżimowego państwa na dychotomii, na wskazaniu dwóch odrębnych systemów wartości, dwóch wykluczających się wizji rzeczywistości - stąd przeplatanie się na nowohuckim gruncie dwóch zachodzących równocześnie, pokrewnych procesów, których osi można zarysować na liniach: "młodość" - "starość" oraz "miejskość" - "wiejskość". Wynikające z obu tych procesów sprzeczności zaważyły na dalszych losach dzielnicy, bowiem to, co wydawało się być siłą komunistycznego rządu - budowanie władzy w oparciu o tworzenie społecznych podziałów - po latach okazało się taktyką niewystarczającą, a co więcej, obracającą się przeciw rządzącym.

The decision of the communist authorities in post-war Poland to build a metallurgical plant at the gates of Cracow was a turnlng point not only in the history of the city but also in the lives of the thousands of its contemporary and future inhabitants. Being the quintessence of the Stalinisation process forced onto Poland, the process of creating 'a new city' which started in 1949, was equivalent to initiating the shaping of 'a new man'. In this unprecedented sociological experiment, carried out in a span of forty years of the existence of Nowa Huta, from 1949 to 1989, the participation of the society in the building (and then dismantling) of a communist utopia was expressed to the fullest on a national scale. The idea to create a city in which the utopian ideology and omnipresent propaganda were to shape the entirety of the everyday and festive life of workers and to influence their behaviour, attitudes and mentality was confronted with a reality which the state was able to offer to the citizens in a country struggling to recover from the damage of the Second World War Communists based the strength of the regime on a dichotomy, on specifying two separate value systems, two mutually exclusive vistons of reality. This is what led to co-existence of two simultaneous and related processes in Nowa Huta, stretched over two axes: 'youngness' - 'oldness' and 'urbanity' -'rurality'. The contradictions resulting from both these processes determined the further fate of the district, since what seemed to be strength of the communist rule - building their power based on creating social divides - proved to be an insufficient tactic after some years, and a tactic that turned against those in power.