Przemiany ustrojowe a funkcjonowanie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w systemie bezpieczeństwa państwa w latach 1989–2004

Abstract

Przemiany polityczne, inicjujące proces transformacji systemowej kraju, miały znaczący wpływ na przeprowadzone szeroko rozumiane zmiany w polskich sił zbrojnych. Zasadniczym zjawiskiem politycznym była polaryzacja świata dwubiegunowego do 1989 r. wraz z procesem rozpadu ówczesnego Związku Radzieckiego, co determinowało przystąpienie Polski do struktur sojuszu bezpieczeństwa zbiorowego w regionie. W niniejszej dysertacji odniesiono się do polityki bezpieczeństwa państwa, kształtującej proces transformacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na przestrzeni lat 1989 – 2004. Powyższą problematykę argumentowało przedstawienie reorganizacji polityczno-strategicznej kraju we wskazanym wcześniej przedziale czasowym, akcentując reformy polityki bezpieczeństwa, strategii obronnych, oraz doktryn obronnych. Założenia i cele polskiej polityki bezpieczeństwa determinowane były zmieniającą się sytuacją geopolityczną oraz występującymi realnymi i ewentualnymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa kraju. W poszczególnych kwerendach przedmiotowej dysertacji przedstawiono: wpływ czynników ustrojowych na charakter polityki bezpieczeństwa państwa, geopolityczne położenie Polski oraz jej wpływu na bezpieczeństwo, scharakteryzowano system bezpieczeństwa państwa, oraz przedstawiono polityczne warunki funkcjonowania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W wyniku kompleksowego opracowania dysertacji uzyskano odpowiedź na zawartą hipotezę badawczą. Zasadniczym celem rozprawy było ukazanie ewolucji polityki bezpieczeństwa i jej wpływu na kształtowanie systemu bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1989–2004 przy wyartykułowaniu zasadniczych zjawisk politycznych kształtujących proces transformacji sił zbrojnych. W procesie opracowywania dysertacji wykorzystano: akty prawne rangi ustawowej i wykonawcze, exposé rządów w latach 1989-2004, raporty Głównego Urzędu Statystycznego, koncepcje polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, koncepcje obronne, strategie bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, doktryny militarne, porozumienia bilateralne i multilateralne zawierane przez Rzeczpospolitą Polskę, dzięki czemu możliwe było ukazanie zmian w polskim ustawodawstwie oraz ich znaczenia dla realizacji polityki bezpieczeństwa i przemian w polityce obronnej, Rozdział pierwszy dysertacji odnosił się do wpływu czynników ustrojowych reorientujących politykę bezpieczeństwa państwa, uwzględniając uwarunkowania międzynarodowe, społeczne, polityczne, ekonomiczno-gospodarcze oraz militarne. Rozdział drugi dysertacji ukazał wpływ geopolitycznego położenia Polski na bezpieczeństwo kraju. Dokonano analizy geograficzno-wojskowej kraju, w tym także zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa, determinowanych transformacją geopolityczną i procesem bałkanizacji. Ponadto scharakteryzowano aktywność polityczną w aspekcie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w ramach przynależności do licznych podmiotów/organizacji regionalnych. W rozdziale trzecim scharakteryzowano system bezpieczeństwa państwa, uwzględniając jego podsystemy. W rozdziale czwartym przeprowadzono całościową analizę politycznych warunków funkcjonowania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W rozdziale zawarto role i zobowiązania Polski jako państwa członkowskiego w strukturach systemu bezpieczeństwa zbiorowego NATO. Dokonano analizy: wprowadzanych programów modernizacyjnych sił zbrojnych, demokratyzacji życia wojskowego, redukcji stanu ilościowego armii, zmian w dyslokacjach jednostek wojskowych, zmian w dowodzeniu, kooperacji potencjału militarnego Polski z wojskami Sojuszu Północnoatlantyckiego, oraz zmian w legislacji wojskowej. Rozdział piąty stanowił całościowe podsumowanie opracowywanej problematyki i odpowiedź na pytania badawcze. W trakcie opracowywania niniejszej dysertacji korzystano z materiałów jawnych, zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U.2019.742 z dnia 23.04.2019).

The political changes initiating the process of the country’s systemic transformation had a significant impact on the broadly understood changes in the Polish armed forces. The fundamental political phenomenon was the polarization of the bipolar world until 1989, along with the process of disintegration of the then Soviet Union, which determined Poland’s accession to the structures of the collective security alliance in the region. This dissertation refers to the state security policy, shaping the process of transformation of the Armed Forces of the Republic of Poland in the years 1989 - 2004. The above-mentioned issues were argued by the presentation of the political and strategic reorganization of the country in the previously indicated time period, emphasizing the reforms of security policy, defence strategies and defence doctrines. The assumptions and goals of the Polish security policy were determined by the changing geopolitical situation and the actual and possible threats to the security of the country. In the particular queries of this dissertation, the following were presented: the influence of systemic factors on the nature of the state security policy, the geopolitical position of Poland and its impact on security, the state security system was characterized, and the political conditions of the functioning of the Armed Forces of the Republic of Poland were presented. As a result of the comprehensive preparation of the dissertation, the answer to the research hypothesis was obtained. The main purpose of the dissertation was to show the evolution of the security policy and its impact on the shaping of the security system of the Republic of Poland in the period 1989–2004, while presenting the fundamental political phenomena influencing the transformation process of the armed forces. In the process of developing the dissertation there were used: legal acts of statutory and executive rank, government exposé in 1989-2004, reports of the Central Statistical Office, concepts of foreign and security policy of the Republic of Poland, defence concepts, national security strategies of the Republic of Poland, military doctrines, bilateral and multilateral agreements concluded by the Republic of Poland, thanks to which it was possible to show the changes in Polish legislation and their significance for the implementation of the security policy and changes in the defence policy. The first chapter of the dissertation refers to the influence of systemic factors reorienting the state's security policy, taking into account international, social, political, economic, economic and military conditions. The second chapter of the dissertation shows the influence of the geopolitical position of Poland on the security of the country. The geographic and military analysis of the country was carried out, including threats to state security, determined by the geopolitical transformation and the Balkanization process. In addition, the political activity in terms of foreign and security policy was characterized as part of membership of numerous regional entities/organizations. The third chapter describes the state security system, taking into account its subsystems. In the fourth chapter, a comprehensive analysis of the political conditions of the functioning of the Armed Forces of the Republic of Poland is carried out. The chapter contains the roles and obligations of Poland as a member state in the structures of the NATO collective security system. The following analyses were carried out: the implemented modernization programs of the armed forces, the democratization of military life, the reduction of the quantity of the army, changes in the dislocation of military units, changes in command, cooperation of Poland's military potential with the forces of the North Atlantic Alliance, and changes in the military legislation. The fifth chapter is a comprehensive summary of the issues under development and answer to research questions. During the preparation of this dissertation, non-confidential materials were used, in accordance with the applicable Act of August 5, 2010 on the protection of classified information (Journal of Laws 2019.742 of April 23, 2019).