Przygody Tomka Sawyera w polskim kanonie literatury dla młodego odbiorcy. Badanie przekładu i recepcji serii translatorskiej

Abstract

Praca doktorska pt. ‘Przygody Tomka Sawyera’ w polskim kanonie literatury dla młodego odbiorcy. Badanie przekładu i recepcji serii translatorskiej podejmuje tematykę przekładu literatury dla niedorosłych czytelników. Wybór tematu zostaje w dużej mierze zmotywowany brakiem kompleksowego polskojęzycznego naukowego opracowania wspomnianej powieści autorstwa Marka Twaina. Próba ustalenia miejsca dzieła amerykańskiego pisarza w polskim kanonie literackim, wykazuje, że Przygody Tomka Sawyera stanowią stały element kanonu lektur szkolnych od 46 lat. W 2021 roku seria powieści składa się z 18 przekładów, które podają nazwisko autora i 10, które go nie podają. Tłumaczenia autorskie zostają scharakteryzowane w perspektywie następujących przedziałów czasowych: do 1944 r., Polski Ludowej, lat 90. i początku XXI w. Liczba publikacji Przygód Tomka Sawyera w języku polskim wynosi 140, natomiast seria ilustratorska dzieła składa się z 24 zestawów ilustracji. 20 z nich opracowano docelowo na potrzeby polskiego rynku wydawniczego. Główną częścią niniejszej pracy jest empiryczna analiza 13 punktów krytycznych wybranych na podstawie polskiej literatury przedmiotu oraz serii ilustratorskiej. Przekład kluczowych momentów dzieła zostaje porównany pod kątem modyfikacji w 13 dostępnych przekładach. Przeanalizowane zmiany tekstu powieści zaliczają się do dwóch kategorii, aspektów, które można uznać za kontrowersyjne oraz realizacji indywidualizacji języka bohaterów.

The interest of the following PhD thesis lies within the scope of children’s literature translation studies (CLTS). Its primary concern is to investigate the evolution of Polish translation series of The Adventures of Tom Sawyer by Mark Twain as influenced by diverse socio-cultural factors. The analysis of various literature works collections shows that in 2021 the novel has been a standing part of the canon of the additional school readings for 46 years. The investigation defines the complete Polish translation series of The Adventures of Tom Sawyer consisting of 18 Polish translations which recall the names of the translators and at least 10 which do not. The first group is elaborated on in reference to four time spans: up to 1944, Polish People’s Republic, 1990’s and the first decades of 21st century. The study of the publication number shows that the novel has been published at least 140 times so far. Moreover the research proves that Tomek’s Sawyer illustration series is outstanding as well. It consists of at least 24 sets of works 20 of which were elaborated exclusively for the Polish market needs. The main part of the thesis is an empirical analysis of critical points. 13 of them are selected on the basis of the Polish academic papers and the illustrations from different editions of The Adventures of Tom Sawyer. The substantial moments taken form 13 available translations are considered from the perspectives of two categories. The first one refers to the controversial practices and the second one refers to language individualization. The meaning modifications introduced by the translations in their versions of the novel are displayed and compared.