Problem psychofizyczny w filozofii Henri Bergsona

Abstract

Rozprawa niniejsza, będąca prezentacją bergsonowskiej koncepcji rozwiązania problemu psychofizycznego, składa się z dwóch części. Część pierwsza (rozdziały I - III) zawiera rozważania przygotowawcze. Prezentacja poglądów filozofa zakłada osadzenie ich w określonym kontekście historycznym i systematycznym. Rozdział I zawiera krótki przegląd ważniejszych stanowisk w formułowaniu i próbach rozwiązania problemu psychofizycznego w nowożytnej filozofii europejskiej. Jak już poprzednio była mowa zarzut irracjonalizmu, jeden z najcięższych wysuwanych przeciwko bergsonizmowi przez niektórych krytyków, stale się utrzymuje w różnych środowiskach i dziś właściwie każdy autor piszący większą pracę o Bergsonie musi się do niego ustosunkować. Zarzut ten został wysunięty jeszcze ze stanowiska dziewiętnastowiecznego modelu racjonalizmu. Dziś jednak, gdy samo pojęcie racjonalizmu (resp. racjonalności) uległo sproblematyzowaniu, a badania wykazały zarówno jego historyczną zmienność, jak i treściowe zróżnicowanie, wyłania się potrzeba ponownego rozpatrzenia dawnego sporu między racjonalizmem a irracjonalizmem. W rozdziale II podjęto próbę przedyskutowania i osłabienia niektórych tradycyjnych negatywnych kwalifikacji filozofii Bergsona (irracjonalizm, antynaukowość, literackość) na tle dwudziestowiecznych sporów między racjonalizmem a empiryzmem oraz między irracjonalizmem a antyirracjonalizmem. Rozdział III jest próbą wykazania znaczenia problematyki psychofizycznej i zlokalizowania jej w całokształcie poglądów Bergsona. Autor podejmujący tę problematykę staje przed specyficznymi zadaniami nasuwanymi przez strukturę i właściwości filozofii Bergsona. Jest ona rozbudowana wokół kilku podstawowych, współkonstytuujących się wątków; pogłębione przedstawienie jednego z nich nie jest możliwe bez uwzględnienia jego związków z pozostałymi. Filozofia Bergsona rozwijała się w sposób typowo ewolucyjny: nowe zagadnienia wypływają w niej w organiczny sposób z wątków już opracowanych, nawiązują do nich otwierając równocześnie dalsze perspektywy badawcze. Problem stosunku umysłu do ciała podjął Bergson po opracowaniu koncepcji trwania, a przed problematyką ewolucji życia. Prezentacji jego poglądów na problem psychofizyczny poświęcona jest druga część niniejszej rozprawy. W rozdziałach IV i V omówione zostały teorie percepcji i pamięci - dwie podstawowe składowe bergsonowskiej teorii umysłu . Jednakże teorii tej, podobnie jak i całej jego filozofii, nie da się w pełni zrozumieć bez poznania poglądów Bergsona na trwanie i wolność. Zagadnieniom tym - omówionym głównie na podstawie pracy Essai sur les donnees immediates de la eonscience - poświęcony jest rozdział VI. Krytykę paralelizmu psychofizycznego i prezentację bergsonowskiej próby rozwiązania problemu psychofizycznego zawiera rozdział VII. W rozdziale VIII, podsumowującym, zawarta jest próba oceny bergsonowskiej teorii umysłu i proponowanego przez niego wyjaśnienia relacji psychofizycznej. Rozdział kończą uwagi dotyczące współczesnej postaci sporu między materializmem a spirytualizmem w obrębie problemu psychofizycznego.