Nacjonalizm w świetle polskiej publicystyki katolickiej od końca XIX wieku do 1939 roku

Abstract

Celem rozprawy jest ukazanie stosunku polskiej publicystyki katolickiej wobec szeroko pojętego nacjonalizmu, przy uwzględnieniu ram chronologicznych od końca XIX wieku do 1939 roku. Wspomniane cezury czasowe obejmują okres od pierwszych ukazujących się enuncjacji na ten temat w publicystyce katolickiej, aż do końca okresu międzywojennego, który zamyka pewną epokę, jeśli chodzi o powszechne postrzeganie nacjonalizmu, także w środowiskach katolickich. Wybór tematu pracy został podyktowany luką w historiografii, jeśli chodzi o poruszaną tematykę. Choć nie brakuje bowiem opracowań traktujących o stosunku polskich ugrupowań nacjonalistycznych wobec katolicyzmu przed II wojną światową, brakuje syntetycznej pracy podejmującej temat z odwrotnej perspektywy. Dysertację podzielono na cztery zasadnicze rozdziały. W rozdziale pierwszym ukazano stosunek Kościoła powszechnego, a także Kościoła na ziemiach polskich, wobec zagadnień związanych z nacjonalizmem, czego dopełnieniem jest przedstawienie genezy nacjonalizmu oraz stosunku doń narodowców polskich, do roku 1918. Cztery pozostałe rozdziały obejmują okres dwudziestolecia międzywojennego. Rozdział drugi poświęcono stosunkowi polskich nacjonalistów wobec religii i Kościoła katolickiego. Jako osobny przedmiot rozważań przyjęto w tym miejscu refleksje Romana Dmowskiego, jako lidera endeków, a także przedstawicieli ich młodej generacji, której poglądy stały często w opozycji wobec światopoglądu starszego pokolenia nacjonalistów. W rozdziale trzecim przedstawiono polemiki i refleksje polskich publicystów katolickich, w tym przedstawicieli duchowieństwa, które dotyczyły takich zagadnień jak naród, nacjonalizm, państwo i patriotyzm, a także pochodne zjawiska, takie jak etyka polityczna, etyka narodowa, egoizm narodowy oraz pozytywne i negatywne aspekty poglądów nacjonalistycznych. Pracę wieńczy rozdział czwarty, w którym wyeksponowano dyskutowane zagadnienia polityczne związane z nacjonalizmem na ziemiach polskich, takie jak ideologia i działalność polskiego ruchu narodowego, kwestia żydowska, czy pojęcie i znaczenie „totalizmu państwowego”, który często był podejmowanym tematem przez nacjonalistów polskich. Wynikiem analizy jest całościowe ujęcie stosunku polskiej publicystyki katolickiej wobec kwestii związanych z zagadnieniem nacjonalizmu w wybranym okresie czasowym.

The objective of this study is to present the attitude of Polish Catholic periodicals toward nationalism broadly defined, taking into account the chronological framework from the end of the nineteenth century to 1939. The time frame covers the period from the first publications on this subject in Catholic journalism, up to the end of the inter-war period, which closes an era as far as the general perception of nationalism is concerned, also in Catholic milieux. The choice of topic for this study was motivated by a certain deficit in historiography regarding the subject matter in question. While there is a large number of studies dealing with the attitudes of Polish nationalist groups toward Catholicism before World War II, there is no synthetic work addressing the topic from the reverse perspective. The study consists of four main chapters. The first chapter presents the attitude of the general Catholic Church and the Church on Polish soil toward issues related to nationalism, complemented by a presentation of the origins of nationalism and the attitudes of Polish nationalists toward it until 1918. The four remaining chapters focus on the inter-war period. The second chapter is focused on the Polish nationalists' attitude towards religion and the Catholic Church. The specific reflections of Roman Dmowski, the leader of the National Democrats, as well as representatives of their younger generation, whose views were often in opposition to the worldview of the older generation of nationalists, were considered here as a separate subject of consideration. The third chapter presents polemics and thoughts of Polish Catholic publicists, including representatives of the clergy, regarding such issues as: the nation, nationalism, the state and patriotism, as well as derivative phenomena such as: political ethics, national ethics, national egoism and positive and negative aspects of nationalistic ideas. The work concludes with the fourth chapter, which highlights the discussed political issues connected with nationalism on Polish soil, such as: the ideology and activity of the Polish national movement, the Jewish question, or the concept and meaning of "state totalitarianism," which was often taken up by Polish nationalists. The result of the analysis is a comprehensive account of the attitude of Polish Catholic journalism toward issues related to nationalism in the chosen time period.