Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. 243. Studia de Arte et Educatione 12. Kultura wizualna jako dyskursywny element przestrzeni publicznej

Abstract

Często obecność sztuki w przestrzeni publicznej redukowana jest do tzw. sztuki zaangażowanej społecznie. Sprowadza się więc ją do takich zjawisk, jak działania partycypacyjne, happening, performans uliczny, lub do strategii artystycznych, które problematyzują symbole wizualne funkcjonujące w obszarze publicznej widoczności i fundujące je ideologie. Choć tego typu praktyki artystyczne również są przedmiotem tekstów uwzględnionych w 12 tomie „Studia de Arte…”, to jego celem jest przede wszystkim wykroczenie poza tę perspektywę i ujęcie sztuki jako szeregu zjawisk kształtujących i kształtowanych przez szeroko rozumianą przestrzeń publiczną na wielu różnych płaszczyznach. Przestrzeń publiczna w proponowanym tutaj ujęciu odnosi się tak samo do fizycznie pojmowanej przestrzeni miejskiej, formowanej przez założenia urbanistyczne wraz z charakteryzującą ją architekturą, jak i do instytucji wystawienniczych, gdzie obserwować można całą panoramę stylistyk, estetyk, symboli i treści stanowiących pochodną różnych postaw światopoglądowych i wartości uznawanych czy też krytykowanych przez twórców. Innym aspektem tej przestrzeni są szeroko rozumiane media: od specjalistycznych i branżowych periodyków poświęconych sztuce po prasę codzienną, radio telewizję i internet. Tak rozumianą przestrzeń publiczną w pewnym zakresie utożsamić można z przestrzenią debaty publicznej. Wśród artykułów zawartych w tomie znajdziemy teksty poświęcone festiwalom fotografii i performansu, które zarówno analizują je pod kątem rozlokowania geograficznego, próbując uchwycić ich specyfikę jako formy wyrazu artystycznego, jak i postrzegają je jako swoisty fenomen socjologiczny o ambiwalentnej naturze – kreujący społeczności, a jednocześnie budujący w nich wewnętrzne hierarchie. Znajdziemy tutaj wypowiedzi poświęcone rewitalizacji przestrzeni miejskiej, czy to przy wykorzystaniu strategii charakterystycznych dla działań partycypacyjnych, czy też dokonywanej niejako „nie wprost” przez artystów tworzących murale i graffiti. To ostatnie medium analizowane jest również w aspekcie jego skuteczności i politycznego potencjału w przestrzeni dotkniętej międzynarodowym konfliktem wojskowym na Ukrainie. Zagadnienie polityczności, rozumianej już nie jako walka o władzę militarną i ustawodawczą, lecz jako subtelne ewokowanie przemocy symbolicznej, podjęte zostało w tekstach dotyczących zachodniego landartu oraz uwikłania twórczości artystycznej – w tym przypadku literackiej – w relacje postkolonialne. Pytania o rolę sztuki jako dyskursywnego narzędzia w społecznym negocjowaniu wartości zadawane są w tekstach poruszających temat rzeźby w przestrzeni publicznej. Analizują one jej rolę w kontekście polityki pamięci, a także propagandy, i podkreślają niejednoznaczną wymowę symboliki propagowanej przez dyskurs polityczny wobec gier podejmowanych – często nieświadomie – zarówno przez twórców, jak i przez odbiorców. Na podobne dwuznaczności w przypadku fotograficznego zapośredniczenia symboliki narodowej wskazuje tekst dotyczący współczesnej recepcji Encyklopedii Benedykta Chmielowskiego, a społeczna negocjacja tożsamości narodowej ukazana zostaje w dyskusji na temat warszawskiej Zachęty, która toczyła się w międzywojniu. Niniejszy numer „Annales…” lokuje więc przestrzeń publiczną w obszarze visual culture studies, stając się interdyscyplinarnym przeglądem relacji pomiędzy obszarem debaty publicznej a jej wizualnymi zapośredniczeniami. Stawia pytania dotyczące różnicy pomiędzy strategiami wizualnymi jako elementem przestrzeni publicznej, który pojawia się w architekturze, fotografii, performansie, rzeźbie, instalacji, działaniach partycypacyjnych, landarcie lub krytyce artystycznej. Opisując całe spektrum strategii, w których uobecnia się potencjał dyskursywny sztuk wizualnych na różnych poziomach debaty publicznej, zebrane teksty analizują, jak w każdym z tych obszarów sztuka stanowi źródło społecznych rezonansów, kształtuje sąsiadujące z nią pola i ulega zewnętrznym wpływom oraz jak debata publiczna staje się konwergencyjnym tyglem, w którym praktyki wypracowane w jednej dziedzinie przejmowane są przez inne.