Literacki obraz lisowczyków. Wybrane problemy

Abstract

Praca przedstawia obraz lisowczyków w oparciu o dzieła literackie powstałe w kilku epokach, aż po wiek XXI. Stanowią one budulec mitu elearskiego, który współkształtuje naszą teraźniejszość jako element ideologicznej legitymizacji jej rozmaitych elementów. Twórczość pochodząca z epoki staropolskiej zawierająca motyw elearski jest bogata i różnorodna. Temat był podejmowany zarówno w poezji, jak i w prozie. Lisowczycy w literaturze XVII-wiecznej funkcjonowali na dwa sposoby. Największy zasób dzieł poświęconych elearom to utwory, które wykorzystywały ich realne sukcesy militarne do wzmocnienia siły oddziaływania propagandy wiary i Rzeczpospolitej. Jeden z tych utworów to Pieśń o cnych lisowskich kozakach, którą opublikowałem w kształcie nieznanym dotychczasowym edycjom. W XVIII wieku zaniknęła na czas jakiś czarna legenda elearów. Wiązało się to w pewnym stopniu z odchodzeniem w przeszłość pamięci o ich niegodnych czynach. Literacki obraz lisowczyków w niniejszej pracy złożony jest z problemów nowych. Większość rozdziałów została napisana z wykorzystaniem metodologii, która nie była dotychczas wykorzystywana w pracach literaturoznawczych poświęconych lisowianom.

The monograph offers a representation of the Lisowczycy based on works of literature which were composed in different epochs, up to the 21st century. They constitute the backbone of the elear myth, which co-shapes the present as an element of the ideological legitimation and its various aspects. The elear motif is included in voluminous and varied works of literature dated back to the Old Polish period. The topic was addressed both in poetry and prose. In the seventeenth-century literature, the Lisowczycy were presented in two ways. The majority of the texts concerned with Elears took advantage of their real military successes so as to strengthen the power of religious propaganda and the Republic of Poland. One of the texts is entitled A Song about Worthy Lisowczyk Cossacks, which I published in a version dissimilar to the previous editions. In the eighteenth century the dark legend of Elears disappeared for a while. To an extent, it was a result of cultivating the memory of their heinous acts. The literary representation of the Lisowczycy, as offered in the present monograph, is composed of new issues. The majority of chapters were written by applying methodology which has not been used in existing works of literary criticism concerned with the topic of the Lisowczycy.