Zapis młodoholoceńskich powodzi w aluwiach równiny zalewowej dolnego Wisłoka

Abstract

Niniejsza rozprawa podejmuje problematykę zapisu powodzi w osadach rzecznych i rzeźbie dolnego Wisłoka. Szczegółowymi badaniami objęto obszar równiny zalewowej dolnego Wisłoka na terenie Rynny Podkarpackiej. Analizowano skład uziarnienia próbek osadów z 12 profili, dokonano opisu poszczególnych warstw zgodnie z kodem litofacjalnym wg Mialla (Miall 1978, 1985, z późniejszymi modyfikacjami). W opracowaniu wykorzystano szereg metod badawczych, dotyczących uziarnienia osadów rzecznych, a także datowań (radiowęglowych, palinologicznych i archeologicznych). Szczegółowe wyniki badań pozwoliły na identyfikację sedymentologicznego zapisu pojedynczych powodzi w dolinie Wisłoka, oraz na określenie wieku najniższego poziomu równiny zalewowej dolnego Wisłoka. W poszczególnych rozdziałach przedstawiono charakterystykę obszaru badań oraz wybrane cechy osadów w stanowiskach badawczych. W kolejnych rozdziałach zaprezentowano wyniki analiz uziarnienia wszystkich profili równiny zalewowej, w szczególności zaprezentowano relacje pomiędzy statystycznymi parametrami uziarnienia wg Folka i Warda (1957). Wykazano, że w profilach równiny zalewowej przeważa odwrócone uziarnienie frakcjonalne. Zwrócono uwagę, że wraz z biegiem rzeki zwiększa się szerokość równiny zalewowej. Wiąże się to ze wzrostem zakresu średniej średnicy ziarna i jego drobnieniem wraz ze spadkiem rzeki. Ostatnie rozdziały przedstawiają próbę korelacji pojedynczych powodzi w kilku profilach brzegowych równiny zalewowej. Wyniki datowań próbek osadów organicznych skorelowano z fazami powodzi wydzielonymi przez L. Starkla (2001). Wykazano, że równina zalewowa dolnego Wisłoka powstawała w młodszym Holocenie, szczególnie w okresie ostatniego tysiąclecia. Wskazano również na podobieństwa w ewolucji koryta i równiny zalewowej Wisłoka do rozwoju najniższego poziomu terasy zalewowej Sanu i Wisłoki, a także dolin rzecznych na Niżu Polskim. W okresie od połowy XVIII wieku do końca XIX wieku koryto Wisłoka, podobnie jak inne karpackie dopływy Wisły (Krzemień 1981, Klimek 1987, Wyżga 1993, Zawiejska, Krzemień 2004, Starkel i in. 2008, Zawiejska, Wyżga 2010) miało w wybranych odcinkach charakter rzeki roztokowej. Od początku XX wieku nastąpiło jego przekształcenie w koryto meandrowe. Zmiana ta była połączona ze zmniejszeniem szerokości koryta i jego wcinaniem w osady równiny zalewowej.

The present study covers the problematics of the record of floods in fluvial sediments and relief of the lower Wisłok river. The detailed study covered the area of the lower Wisłok river floodplain in the Sub-Carpathian Proglacial Stream Valley. The composition of grain-size of sediment samples from 12 profiles was analysed, description of individual layers was performed according to the lithofacial code according to Miall (Miall 1978, 1985, with later amendments). The study utilised a range of research methods concerning the grain-size of fluvial sediments, as well as dating (carbon dating, pollen dating and archaeological dating). The detailed study results enabled identification of the sedimentological record of singular floods in the Wisłok river valley, and to determine the age of the lowest level of the lower Wisłok floodplain. Individual chapters present characteristics of the study area and select traits of sediments in the study locations. In the subsequent chapters, results of grain-size analyses of all profiles of the floodplain are presented, in particular the relationships between statistical parameters of grain-size according to Folk and Ward (1957). It was demonstrated that fractional grain- size is predominant in the floodplain profiles. It was noted that the width of the floodplain increases along the course of the river. This is linked to the increase of the mean grain diameter range and its decrease along the river slope. Last chapters present the attempt to correlate the individual floods in several bank profiles of the floodplain. Results of dating of organic sediment samples were correlated with the flood phases as distinguished by L. Starkl (2001). It was demonstrated that the lower Wisłok river floodplain emerged in the young Holocene, particularly in the period of the last millennium. Moreover, similarities were pointed in the river bed and floodplain evolution of the Wisłok river to the development of the lowest level of the San and Wisłoka river floodplain, as well as river valleys in the Polish Lowlands area. Certain sections of the Wisłok river bed in the period from the mid-18th century to the end of the 19th century had the nature of a braided river, similar to other Vistula tributaries (Krzemień 1981, Klimek 1987, Wyżga 1993, Zawiejska, Krzemień 2004, Starkel et al. 2008, Zawiejska, Wyżga 2010). From the beginning of the 20th century it has transformed into a meandering channel. This change was linked with reduced channel width and its incision into the floodplain sediments.