Poznawcze i funkcjonalne aspekty medytacji w buddyzmie therawady

Abstract

Zagadnienie medytacji w buddyzmie therawady badam pod kątem celów poznawczych praktyk medytacyjnych oraz przypisywanych im funkcji etycznych i behawioralnych. Uwzględniam przy tym dwie perspektywy. Z jednej strony traktuję filozofię jako ćwiczenie duchowe, które dzięki kultywacji odpowiednich stanów mentalnych prowadzi do fundamentalnej zmiany w sposobie doświadczania życia. Z drugiej strony przyjmuję perspektywę historyka filozofii i skupiam się na hermeneutyce tekstów źródłowych, wspomagając się współczesną literaturą przedmiotu. W swojej pracy bronię tezy, iż w buddyzmie therawady kluczowe jest rozróżnienie dwóch aspektów medytacji oraz przyznanie priorytetu medytacji rozumianej jako praktyka dhammy przez całe życie, która zakłada, że stany mentalne towarzyszące każdej sytuacji życiowej są umiejętnie kultywowane z chwili na chwilę. Na plan dalszy schodzi zatem tak zwana medytacja formalna polegająca na angażowaniu się w określoną co do czasu i miejsca praktykę, która zmierza do wzbudzenia odpowiednich stanów umysłu. Drugie ustalenie, które czynię w dysertacji dotyczy charakteru doznań, uznawanych w tekstach źródłowych za pożądany rezultat praktyki duchowej. Wbrew obiegowej opinii na temat buddyjskiego ascetyzmu i pesymizmu, tradycja therawady kładzie nacisk na doznania radosne i duchową przyjemność. W swojej interpretacji skupiam się przede wszystkim na etycznym aspekcie tzw. niebiańskich uczuć (brahma-vihara): miłującej dobroci, współczuciu, współradości i zrównoważeniu. W akademickiej literaturze przedmiotu oraz w komentarzach niektórych nurtów therawady aspekty te są często marginalizowane. Analiza palijskich sutt zawarta w niniejszej dysertacji pozwoliła mi przypisać im centralną pozycję w praktyce medytacji.

I study the issue of meditation in Theravada Buddhism in terms of the cognitive goals of meditation practices and the ethical and behavioral functions assigned to them. I take into account two perspectives. On the one hand, I treat philosophy as a spiritual exercise which, thanks to the cultivation of appropriate mental states, leads to a fundamental change in the way we experience life. On the other hand, I adopt the perspective of a historian of philosophy and focus on the hermeneutics of source texts, supported by contemporary literature on the subject. In my work, I defend the thesis that in Theravada Buddhism it is crucial to distinguish two aspects of meditation and to give priority to meditation understood as a lifelong practice of dhamma, which assumes that the mental states accompanying every life situation are skillfully cultivated from moment to moment. Therefore, the so-called formal meditation, which involves engaging in a specific time and place practice that aims to induce the right states of mind, falls into the background. The second finding that I make in the dissertation concerns the nature of experiences considered in the source texts as the desired result of spiritual practice. Contrary to popular belief about Buddhist asceticism and pessimism, the Theravada tradition emphasizes joyful experiences and spiritual pleasure. In my interpretation, I focus primarily on the ethical aspect of the so-called heavenly feelings (brahma-vihara): loving-kindness, compassion, co-joy and equanimity. In the academic literature on the subject and in the commentaries of some Theravada trends, these aspects are often marginalized. The analysis of the Pali suttas included in this dissertation allowed me to assign them a central position in the practice of meditation.