Reformulacja parafrastyczna w języku polskim i francuskim

Abstract

Zagadnieniem przewodnim rozprawy doktorskiej jest reformulacja parafrastyczna w ujęciu konfrontatywnym polsko-francuskim. Inspiracją do podjęcia badań w tym kierunku były studia nad reformulacją rozpatrywaną w aspekcie socjo-komunikacyjnym i dydaktycznym, prowadzone na gruncie językoznawstwa francuskiego. W ujęciu tradycyjnym reformulację określa się jako zdarzenie komunikacyjne, w czasie którego komunikat przekazany przez nadawcę jest ponownie formułowany przez niego samego lub przez odbiorcę. Jak wskazuje tytuł rozprawy, zakres tematyczny ograniczyliśmy do reformulacji parafrastycznej, wprowadzanej przez wykładniki czyli, to znaczy oraz c’est-à-dire i cela (ça) veut dire. Przyjętą przez nas perspektywę badawczą realizowaliśmy w oparciu o następujące cele szczegółowe: – cel teoretyczny: wyodrębnienie prawidłowości dotyczących procesu reformulacji na płaszczyźnie wewnątrzjęzykowej na podstawie istniejącego dorobku naukowego w tym kierunku oraz opracowanie na gruncie językoznawstwa polskiego aparatu pojęciowego służącego opisowi reformulacji parafrastycznej, zgodnie z wytyczonymi w dysertacji celami szczegółowymi; – cel empiryczny: analiza zebranego materiału stanowiącego przykłady reformulacji parafrastycznej z wykładnikami czyli, to znaczy oraz c’est-à-dire, cela (ça) veut dire, prowadząca do określenia postaci kanonicznej tego procesu w na płaszczyźnie formalno-syntaktycznej i semantyczno-pragmatycznej w ujęciu monolingwalnym, a także służąca ustaleniu zgodności i ich braku w posługiwaniu się reformulacją parafrastyczną w języku polskim i francuskim; – cel praktyczny: stworzenie spójnego i kompleksowego katalogu możliwości wykorzystania w komunikacji procesu reformulacji parafastycznej, w zależności od rodzaju dyskursu. Tak wytyczone cele badawcze znalazły odzwierciedlenie w układzie dysertacji. Punktem wyjścia jest rozdział pierwszy poświęcony omówieniu metodologii badań wpisujących się w nurt językoznawstwa teoretyczno- deskryptywnego oraz prezentacji źródeł przykładów stanowiących materiał badawczy dla analiz w niniejszej dysertacji. Do zilustrowania reguł rządzących procesem przeformułowania wypowiedzi, który jest dobrze znany użytkownikom języka z własnych praktyk konwersacyjnych, posłużyliśmy się zbiorem przykładów pochodzących głównie z korpusów narodowych: Narodowego Korpusu Języka Polskiego (NKJP) i korpusu języka francuskiego Frantext. W rozdziale drugim rozprawy omówiony został podstawowy aparat pojęciowy wykorzystywany do opisu reformulacji. W tym celu skierowaliśmy uwagę na reformulację jako rodzaj przekładu wewnątrzjęzykowego, akcentując przy tym decydujące znaczenie ekwiwalencji jako formy relacji służącej rozpoznaniu i opisowi badanego przez nas zjawiska językowego. Trzeci rozdział prezentuje aktualny stan badań związany z zagadnieniem przewodnim rozprawy. Analiza dotychczasowych publikacji posłużyła uchwyceniu prawidłowości dotyczących reformulacji parafrastycznej, rozumianej jako proces przeformułowania intralingwalnego wypowiedzi. W literaturze przedmiotu omawiane zjawisko zostało przede wszystkim opisane z perspektywy konektorów/markerów (connecteurs/marqueurs), czyli środków językowych służących wprowadzeniu reformulacji i będących jednocześnie podstawą jej klasyfikacji. Innym wariantem przedstawienia reformulacji w opracowaniach naukowych jest ukazanie jej jako strategii dyskursywnej oraz podkreślenie jej roli w dydaktyce i kształtowaniu słownictwa w dyskursie popularnonaukowym w procesie przeformułowania terminów z dyskursu naukowego. Inspirując się badaniami językoznawczymi obejmującymi jednostki językowe wprowadzające proces reformulacji, w czwartym rozdziale dysertacji przyjęliśmy kontrastywny kierunek analiz wybranych wykładników reformulacji parafrastycznej czyli i to znaczy oraz c’est-à-dire i cela (ça) veut dire. Materiał poddany analizie w niniejszym rozdziale służył weryfikacji hipotezy o polifunkcyjnych tych jednostek językowych. Przedstawione w rozdziale czwartym wyniki badań wykazały, iż naczelną funkcją czyli i to znaczy oraz c’est-à-dire i cela (ça) veut dire jest wyznaczanie relacji ekwiwalencji semantyczno-pragmatycznej lub pragmatycznej, łączącej człony reformulacji parafrastycznej. Zagadnieniem przewodnim w rozdziale piątym była struktura syntaktyczna i formalna reformulacji parafrastycznej. Rezultatem przeprowadzonych w tym kierunku badań było opracowanie propozycji klasyfikacji reformulacji parafrastycznej według kryteriów funkcjonalnych. Podstawą dalszych badań empirycznych była hipoteza o dwóch rodzajach ekwiwalencji łączącej segmenty reformulacji parafrastycznej: semantyczno-pragmatycznej i pragmatycznej. W celu weryfikacji tej hipotezy, w rozdziale szóstym i siódmym poddaliśmy analizie jakościowej środki językowe, którymi posługują się lokutorzy w omawianym procesie w charakterze członów reformulacji. Badania przeprowadzone według schematu: rodzaj zastosowanej ekwiwalencji + środki językowe służące jej osiągnięciu, pozwoliły na sformułowanie wniosku, iż poszukiwanie językowych sposobów uzyskania ekwiwalencji semantyczno-pragmatycznej i pragmatycznej w reformulacji parafrastycznej sprowadza się do wyeksponowania roli lokutora i kontekstu wypowiedzi. Omawiany proces jawi się jako działanie i interakcja lokutorów i zależy od tego, kto mówi do kogo, w jakim celu i w jakiej sytuacji. Sytuacje komunikacyjne warunkują między innymi rodzaj ekwiwalencji między członami reformulacji. Ostatni rozdział dysertacji zawiera omówienie funkcji reformulacji parafrastycznej na podstawie przeglądu literatury przedmiotu i wyników analiz zaprezentowanych w rozdziałach 4-7. Wynika z nich, iż reformulacja, jako struktura formalno-syntaktyczna i rodzaj strategii konwersacyjnej, jest procesem wielofunkcyjnym, wykraczającym poza tradycyjną funkcję wyjaśniania, wynikającą z nastawienia lokutorów do współpracy w procesie komunikowania się. Nowatorski charakter podjętych przez nas badań polega na wypracowaniu reprezentatywnego modelu reformulacji parafrastycznej w języku polskim i w ujęciu kontrastywnym polsko-francuskim. Służyły temu badania jakościowe i ilościowe wykładników reformulacji parafrastycznej czyli, to znaczy oraz c’est-à-dire i cela (ça) veut dire oraz analizy semantyczno-pragmatyczne językowych środków stanowiących człony reformulacji parafrastycznej. Przedstawione w dysertacji wyniki badań pozwalają stwierdzić, że reformulację parafrastyczną w języku polskim i francuskim cechuje duże podobieństwo zarówno na płaszczyźnie formalno-syntaktycznej jak i semantyczno- pragmatycznej. Potwierdza to ogólne stwierdzenie, iż reformulacja jest uniwersalną potrzebą użytkowników języka, obecną w każdym języku i w każdej epoce.

The leading theme of this doctoral dissertation is paraphrastic reformulation in confrontational context of French and Polish Languages. The inspiration for our thesis was drawn from research into reformulation from sociolinguistic and didactic points of view based on French Linguistics. The traditional approach defines reformulation as an occurrence during which a message originating from a speaker is reformulated either by the same speaker or by a receiver. As indicated in the topic of this dissertation, its scope is limited to paraphrastic reformulation introduced by the following introducers: czyli, to znaczy as well as c’est-à-dire and cela (ça) veut dire. The main aim of this thesis was achieved by realising the following specific objectives: – the theoretical objective – extracting regularities in the reformulation process on intralingual level using the previous scientific output as well as, being based on Polish Linguistics, laying out a conceptual apparatus that could serve to described paraphrastic reformulation in accordance to the main aim of this dissertation; – the empirical objective – analysis of gathered data constituting evidence forparaphrastic reformulation with introducers leading towards definition of the canonical form of this process on formal and syntactic as well as semantic and pragmatic levels from amonolinguistic point of view. The analysis is also used to determine compatibility or the lack of it, while using paraphrastic reformulation in French and Polish; – the practical objective – creating a cohesive and complex catalogue of possibilities for using paraphrastic reformulation in the communication process depending on the nature of the discourse. The mapping out of these scientific objectives is reflected in the layout of this dissertation. The first chapter, being a starting point, is devoted to the scientific methodology in theoretical and descriptive linguistics. It also presents examples of resources constituting scientific data for analysis in this dissertation. To illustrate the governing rules in reformulating a statement which is well known to the language users from their own experience, we used examples from the two main national corpuses: National Corpus of Polish (NKJP) and Frantex. Chapter two discusses the basic conceptual apparatus used to describe reformulation. To achieve this we concentrated on reformulation as a type of intralingual translation, emphasising equivalence as a form of report serving to recognize and describe the examined lingual phenomenon. Chapter three presents current scientific research on the subject covered in this thesis. Analysis of previous scientific publications helped in apprehending regularities in paraphrastic reformulation meant as the process of reformulating an utterance. In the professional literature, the phenomenon has been described from the introducers’ point of view, that is linguistic means used to introduce reformulation and upon which the whole classification of the process has been based. The alternative introduction of reformulation in the scientific literature presents reformulation as a discursive strategy as well as emphasises its role in didactics and in vocabulary formation in popular science in the process of reformulating scientific terms. Having been inspired by scientific research on linguistic units introducing the reformulation process, in chapter four of this dissertation we adopted a contrastive approach in analysing the introducers of paraphrastic reformulation. The analysed data led to verification of the hypothesis on multifunctional linguistic units. The research results presented in chapter four indicated that the principal function of czyli, to znaczy as well as c’est-à-dire and cela (ça) veut direis to establish an equivalence relation, both semantico-pragmatic and pragmatic, between two segments of reformulation. The leading question in chapter five is a syntactic and formal structure of paraphrastic reformulation. The conducted research resulted in classification of reformulation according to formal criteria. We based our further empirical research on the assumption that there are two types of equivalence: semantico-pragmatic and pragmatic which connect segments of paraphrastic reformulation. To verify the hypothesis, in chapter six and seven we carried out a qualitative analysis of the linguistic units used by interlocutorsas segments of reformulation. Theresearch, which was carried out according to the following diagram: type of equivalence + linguistic units used in achieving it, permitted a conclusion thatsearching for linguistic means of both semantico-pragmatic and pragmatic equivalence amounts to emphasising the interlocutor’s role and the context of the utterance. The debated process appears to be interlocutors’ actions and their interaction and depends on who speaks to whom, for what purpose and in what situation. The communicatory circumstances determine, among others, the type of equivalence between the segments of reformulation. Last chapter of the thesisexamines the functions of paraphrastic reformulation based both on the review of specialist literature and the research findings presented in chapter 4 – 7. Accordingly, the reformulation process, being a formal and syntactic structure as well as some type of conversational strategy, is multifunctional and goes beyondthe traditional explanatory function which stems from the interlocutors’ willingness to cooperate in the communication process. The innovative nature of the research manifests itself in developing a representative model of paraphrastic reformulation in Polish and in a contrastive context of both Polish and French. The findings described in this dissertation allow us to conclude that paraphrastic reformulations in Polish and French show similarities on formal and syntactic as well as on semantico-pragmatic levels. We achieved it through quality and quantity investigations into the introducers of paraphrastic reformulationand semantico-pragmatic analysis of linguistic units used in segments of paraphrastic reformulation. This vindicates an assertion that reformulation is an universal need of language users, present in every language and throughout the ages.