| dc.description.abstract | W historię Lwowa wpisali się przedstawiciele kilku nacji, by wymienić
tylko Ormian, Żydów czy Niemców, ale szczególną rolę odegrało miasto
w dziejach dwóch narodów: Polaków i Ukraińców. Jedni uważali je za ostoję
polskości, drudzy wyznaczyli mu ważną rolę w kształtowaniu ukraińskiej świadomości
narodowej. Konflikt interesów wywołał ostrą rywalizację polityczną,
która ostatecznie doprowadziła do otwartej wojny o miasto po rozpadzie monarchii
Habsburgów. Dla Polaków Lwów był jednym z kilku, ale ważnym
ośrodkiem polskiej kultury, który w opinii wielu spełniał wręcz misję cywilizacyjną
na wschodzie. Po rozbiorach I Rzeczypospolitej stał się lokalnym,
austriackim centrum administracyjnym, co podniosło jego znaczenie także
w życiu politycznym. Autonomia galicyjska stworzyła możliwość rozwoju narodowego
zamieszkującym te ziemie Polakom oraz Ukraińcom. Pierwsi - rządząc
krajem - realizowali bez większych przeszkód swe potrzeby, drudzy musieli
się natomiast dopominać o swoje prawa. W miarę upływu czasu czynili to
coraz skuteczniej, zwłaszcza, gdy politycy i najwybitniejsi przedstawiciele inteligencji
ukraińskiej, rezygnując z budowania centrum ukraińskiego życia narodowego
w Kijowie, przenieśli się do Lwowa.
Najnowsze dzieje miasta sprawiły, że stało się ono mitem narodowym tak
dla Polaków, jak i dla Ukraińców, czego obie nacje w pełni nie dostrzegały,
skupiając się na starannym pielęgnowaniu wyłącznie „swojej pamięci” i udowadnianiu
„historycznych praw” do Lwowa. Konsekwencją II wojny światowej
była nie tylko zmiana przynależności państwowej miasta, ale i zaprzestanie badań
nad jego przeszłością. Po kilkudziesięcioletniej przerwie podjęła je na nowo
grupa historyków polskich i ukraińskich pokoleniowo nie obciążona wzajemnymi
uprzedzeniami w takim stopniu, jak ich poprzednicy. Poważnym niebezpieczeństwem
dla tego pokolenia badaczy są jednak opinie i sądy przenoszone
(czasem bezkrytycznie) ze starszej literatury o zabarwieniu nacjonalistycznym.
Antidotum mogą być w tym wypadku rzetelne badania źródłowe, które na
szczęście pociągają coraz większą grupę młodych historyków z obu stron. Ze
zdumieniem odkrywają oni niekiedy istotny udział innych nacji w kształtowaniu
oblicza miasta na różnych etapach jego rozwoju. Dociekania źródłowe
pozwalają nie tylko prostować (bądź łagodzić) wiele wcześniejszych sądów, ale
i opisywać wydarzenia nie będące dotychczas - z różnych przyczyn - przedmiotem
zainteresowania badaczy. Dobra znajomość faktografii stwarza bowiem
podstawę do dyskusji o najtrudniejszej nawet przeszłości, niewiedza prowadzi
zazwyczaj do nieporozumień.
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku nie tylko historycy odczuli
we Lwowie powiew wielkiej polityki. Dla badaczy szerzej otwarły się podwoje
archiwów i bibliotek, umożliwiając podjęcie intensywnych badań m.in. nad
przeszłością miasta. Ważną rolę odegrała w tym względzie datująca się od
1991 r. współpraca pomiędzy historykami Akademii Pedagogicznej im. KEN
w Krakowie i Państwowego Uniwersytetu im. I. Franko we Lwowie. Rezultaty
owych badań prezentowane są na odbywających się od 1992 r. co dwa lata konferencjach
naukowych, na przemian w Krakowie i we Lwowie. W spotkaniach
tych uczestniczą także historycy z innych ośrodków naukowych (polskich
i ukraińskich) zainteresowani badaniami nad dziejami Lwowa. Wymiernym
efektem przedsięwzięć badawczych podejmowanych po obu stronach granicy są
dotychczas trzy obszerne tomy studiów w języku polskim i ukraińskim Lwów.
Miasto, społeczeństwo, kultura (t. 1, pod red. H.W. Żalińskiego i K. Karolczaka,
Kraków 1995; t. 2, pod red. H.W. Żalińskiego i K. Karolczaka, Kraków 1998;
t. 3, pod red. M. Mudrego, Lviv 1999), staże naukowe młodych pracowników
naukowych w Krakowie i we Lwowie oraz stworzenie dobrego klimatu umożliwiającego
rozwiązywanie spornych i drażliwych zagadnień pojawiających się
przy próbach oceny współżycia zamieszkujących w przeszłości miasto Polaków,
Ukraińców, Żydów i Ormian.
Oddany do rąk czytelników IV tom studiów lwowskich prezentuje w dużej
mierze materiały złożone do druku przez uczestników V Międzynarodowej
Konferencji Naukowej „Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura” zorganizowanej
w dniach 17-19 maja 2000 r. przez Instytut Historii AP w Krakowie. Tę
kolejną konferencję poświęconą problematyce lwowskiej próbowaliśmy poszerzyć
o ukazanie zewnętrznej roli miast, będących regionalnymi centrami w północno-
wschodniej części monarchii habsburskiej, tj. Lwowa, Pragi i Krakowa.
W tym celu do współpracy zaprosiliśmy także historyków z Uniwersytetu
im. Karola w Pradze oraz badaczy z Centrum Nauk Humanistycznych w Lipsku
(GWZO), którzy pracują od kilku lat nad projektem „Miasta metropolitalne
Europy Środkowej w latach 1900-1930”. Nie wszystkie wygłoszone na konferencji
referaty zostały jednak przygotowane przez ich autorów do druku, co
uniemożliwia zaprezentowanie szczątkowych chociażby studiów porównawczych
nad wymienionymi miastami.
Autorami prezentowanych studiów są historycy polscy z Krakowa (Akademia
Pedagogiczna, Politechnika Krakowska, Akademia Wychowania Fizycznego,
Archiwum Państwowe, Muzeum Żup Solnych w Wieliczce) i Rzeszowa
(Uniwersytet Rzeszowski), ukraińscy ze Lwowa (Uniwersytet Lwowski, Instytut
Ukrainoznawstwa NAN Ukrainy, Akademia Sztuk) oraz niemieccy z Lipska
(GWZO). Zgodnie z przyjętą w poprzednich tomach konwencją redakcja nie
stosowała ograniczeń chronologicznych, stąd też wyniki swych dociekań mogli
przedstawić zarówno badacze początków Lwowa, jak i historycy zajmujący się
jego dziejami po II wojnie światowej. Zdecydowanie większe zainteresowanie
budzi jednak wiek XIX oraz okres II Rzeczypospolitej, co potwierdzają materiały
zamieszczone w niniejszym tomie. Dominującą do niedawna problematykę
polityczną uzupełniają coraz częściej badania nad kulturą, gospodarką oraz
rozważania dotyczące świadomości narodowej, a także głębsze, aniżeli czysto
polityczne, dywagacje nad wzajemnymi relacjami narodowościowymi. Fascynacja
bogatą przeszłością miasta dawno wykroczyła już poza granice narodowe
czy językowe, co w najbliższym czasie pozwoli być może pisać nie tyle o „polskim”,
czy „ukraińskim”, ile o „naszym” Lwowie, a współczesnym jego mieszkańcom
bez przeszkód czerpać z całego dorobku kulturalnego miasta, nie wybierając
zeń tylko elementów tradycji ukraińskiej. Coraz częściej czynią tak
młodzi Lwowianie (także historycy), uznający miasto za swą małą ojczyznę
i kierujący się nie tyle patriotyzmem narodowym, co lokalnym.
Studia zawarte w niniejszym tomie mają pomóc we wszechstronnym poznaniu
przeszłości Lwowa, zbliżyć stanowiska historiografii polskiej i ukraińskiej,
co być może pozwoli w niedalekiej przyszłości opracować monografię
miasta „nie skażoną” perspektywą narodową.
Tom ten poświęcamy zmarłemu w 1999 roku Orestowi Maciukowi, dyrektorowi
Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we
Lwowie, współorganizatorowi i aktywnemu uczestnikowi czterech pierwszych
naszych spotkań konferencyjnych. Pragniemy w ten sposób zachować pamięć
o postaci tak wiele znaczącej we Lwowie w ostatnich latach dla procesu normalizowania
się stosunków pomiędzy Ukraińcami i Polakami, wnoszącego
ogromny wkład w wyzwolenie w tym mieście tak potrzebnego ducha ukraińsko-
polskiego porozumienia. | pl_PL |
