Zajęcia pozalekcyjne w reformowanej szkole : oczekiwania a rzeczywistość

Abstract

Współczesna szkoła przestaje być wyłącznie placówką nauczającą, wyposażającą uczniów w wiedzę, a staje się w coraz większym stopniu ośrodkiem wszechstronnego oddziaływania wychowawczego na dzieci i młodzież. Oddziaływania, którego celem jest nie tylko wyposażenie ucznia w wiedzę i umiejętność działania intelektualnego, ale rozwijanie i kształtowanie jego zainteresowań i postawy społecznej, formowanie osobowości jednostki przygotowanej do pełnego życia w warunkach społeczeństwa demokratycznego. Niestety, obecna szkoła w Polsce, pomimo ciągłych reform, nie nadąża za tak szeroko pojmowanymi celami dydaktycznymi i wychowawczymi. Jej dotychczasowa działalność dydaktyczno- -wychowawcza prowadzona przede wszystkim w godzinach lekcyjnych, tradycyjnymi metodami, przy małej ilości zajęć pozalekcyjnych nie może zapewnić uczniom wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Wskutek tego zajęcia pozalekcyjne prawidłowo spełniające swoje funkcje założone mogą oddziaływać na dzieci i młodzież często mocniej niż lekcje programowe. Własne obserwacje i doświadczenia skłaniają do postawienia tezy, iż zajęcia pozalekcyjne w szkołach ponadpodstawowych nie w pełni wykorzystują te możliwości. Wątpliwość ta stała się jednym z głównych powodów, dla których podjęto badania, mające na celu poznanie stanu faktycznego funkcjonujących zajęć pozalekcyjnych oraz ukazanie ich miejsca w systemie dydaktyczno- - wychowawczym szkoły. Na temat zajęć pozalekcyjnych, podobnie jak i na temat reform edukacyjnych, trwa obecnie kontrowersyjna wymiana poglądów wśród ekspertów, mających pomóc politykom oświatowym i administracji oświatowej w podejmowaniu optymalnych decyzji. Powstają nowe koncepcje typu „Dobra i nowoczesna szkoła. Kontynuacja przemian edukacyjnych”, które teoretycznie doceniają niezwykłe miejsce zajęć pozalekcyjnych w reformowanej szkole, jak również ostatnie propozycje zawarte w materiałach Wychowanie w szkole Ministerstwa Edukacji Narodowej (M. Handke). Jednak, analizując szczegółowo powstające projekty, odnosi się wrażenie pewnej pozorności, a może lepiej - nieefektywności przedstawianych rozwiązań w zakresie zajęć pozalekcyjnych. Sytuacja ta skłoniła do zaprezentowania w niniejszej pracy własnego punktu widzenia na temat miejsca zajęć pozalekcyjnych w systemie dydaktyczno-wychowawczym szkoły, opartego na badaniach sondażowych. Badania przeprowadzono w 11 krakowskich szkołach średnich. Objęto nimi 637 uczniów liceów ogólnokształcących i zawodowych oraz zasadniczych szkół zawodowych. Zgromadzony materiał opracowano i dzięki temu udało się stworzyć rzeczywisty obraz zajęć pozalekcyjnych funkcjonujących w szkole, w dobie kryzysu społeczno-ekonomicznego lub, jak często to się określa, transformacji. Wyniki badań pozalekcyjnych, zdaniem autorki, mogą stać się bazą wyjściową do wszelkich zmian reformatorskich w tym zakresie. Główny badawczy problem podyktował niejako też układ pracy. W rozdziale pierwszym przedstawiono przedmiot i problematykę badań. Autorka dokonuje w nim szczegółowej analizy i uzasadnienia problemu pracy. W rozdziale drugim opisano założenia i koncepcje zajęć pozalekcyjnych. Zaprezentowano rozważania na temat zajęć pozalekcyjnych w systemie dydaktyczno- wychowawczym szkoły, ich funkcji założonych oraz dokonano analizy zajęć pozalekcyjnych w świetle dotychczasowych badań. Rozdział trzeci zawiera opis warunków organizowania zajęć pozalekcyjnych w szkole średniej. Przedstawiono w nim warunki lokalowe, finansowe, sprzęt i wyposażenie, jakimi dysponowały wybrane do badania szkoły, a* także organizatorów zajęć pozalekcyjnych, ich kwalifikacje, styl pracy, jak również zainteresowania i oczekiwania wolnoczasowe badanej młodzieży. W rozdziale czwartym zaprezentowano funkcjonowanie zajęć pozalekcyjnych we współczesnej szkole średniej. Autorka dokonuje tu konfrontacji pomiędzy założeniami teoretycznymi programów, zasad, form, metodyką organizacji zajęć pozalekcyjnych a badaną rzeczywistością. Rozdział piąty zawiera charakterystykę uczestników zajęć pozalekcyjnych - ilościową i jakościową. Przeanalizowano motywy, typologię, uwarunkowania i efekty uczestnictwa badanej młodzieży w zajęciach pozalekcyjnych. W rozdziale szóstym autorka na podstawie aktualnej diagnozy przedstawia możliwości optymalizacji zajęć pozalekcyjnych, tak aby mogły one sprostać nowym koncepcjom kształcenia ogólnego w szkołach ponadpodstawowych. Pracę zamyka rozdział siódmy, w którym podkreśla się historyczne uwarunkowanie pedagogiki czasu wolnego, zamieszcza informacje o najnowszych wynikach badań nad nimi, przeprowadzonych w latach 2000-2001 oraz podejmuje próbę nakreślenia współczesnych tendencji zainteresowań wolnoczasowych młodzieży z początku nowego tysiąclecia.