Lwów w diariuszach i pamiętnikach XVII wieku

Abstract

Podsumowując rozważania na temat obrazu Lwowa w XVII-wiecznych relacjach wspomnieniowych, należy stwierdzić, że pamiętnikarski wizerunek miasta ulegał pewnej ewolucji. Zarówno szlachta, jak i mieszczaństwo traktowali ten ośrodek jako „źrenicę” Rzeczypospolitej, której główną funkcją była obrona terenów wschodnich przed zewnętrznym wrogiem. Problematyka lwowska pojawiała się na „łamach” tekstów dokumentarnych w związku z wypadkami historycznymi. Przy tym informacje poświęcone deskrypcji twierdzy często były zdawkowe i ogólne. Jedynie nieliczne relacje zawierają szczegółowe wiadomości na temat historii, topografii, kultury metropolii (np. teksty lwowskich mieszczan). W przypadku Lwowa można mówić o funkcjonowaniu pewnego stereotypu w świadomości obywateli (głównie szlachty) Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Miasto postrzegane było jako miejsce szczególnie istotne na mapie Polski. W powszechnej świadomości pełniło rolę antemurale christianitatis ze względu na bohaterską obronę podczas kolejnych oblężeń. Pamiętnikarski obraz Lwowa w żadnym wypadku nie może być identyfikowany z toposem szczęśliwego miejsca. Diariusze mieszczańskie ukazują nam powolną, lecz ciągłą, degrengoladę miasta na skutek oblężeń, wypłacania prowizji polskiemu wojsku, epidemii, pożarów. W końcu XVII i na początku XVIII wieku ośrodek stał się miejscem „przeklętym”, gdzie należało się „okupić”, by żyć. W momencie zdobycia fortecy przez Szwedów w 1704 roku nastąpiła je j „desakralizacja”, a w związku z tym, zmiana stereotypu. Heroiczny ośrodek zamieniał się w symbol cierpienia, uciemiężenia narodu. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt zagadnienia. Szlacheccy twórcy, opisując miasto, traktowali je „globalnie”, podmiotowo, nie dostrzegali natomiast roli mieszkańców, którzy przecież funkcjonowali w obrębie murów twierdzy. Wynikało to z pewnością ze stosunku do „mniejszości” mieszczańskiej, którą bezlitośnie „obdzierano” z dóbr. Diariusze lwowskich obywateli ukazują szlachtę w krzywym zwierciadle. Zimorowic i Józefowicz wskazują na kluczową rolę fortecy w dziejach Rzeczypospolitej, co staje się powodem odczuwania dumy z faktu bycia mieszkańcem „głowy wszystkiej Rusi”.