Kryzys i zmiana : studia nad przemianami edukacyjnymi w Polsce w latach dziewięćdziesiątych

Abstract

Przemiany edukacyjne, które dokonały się w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, na pewno nie mogą być jednoznacznie ocenione, gdyż obok wielu niewątpliwych dokonań w oświacie (np. w zakresie tworzenia nowych podstaw prawnych i opracowania założeń pożądanych zmian w szkolnictwie), sporo nadziei nie zostało spełnionych (choćby wiara w to, że uspołecznienie oświaty oznaczać będzie natychmiastowy widoczny przypływ energii i mądrości w zarządzaniu oświatą). Pozostało wiele wciąż dalekich od rozwiązania problemów (np. kwestia statusu społecznego i materialnego nauczyciela). W sumie edukacja w Polsce w końcu XX wieku tworzy typowy obraz obszaru poddawanego przekształceniem, czasem powolnym i mało zdecydowanym, czasem zaś mających charakter nagłych perturbacji i wstrząsów. Z tych zmian na pewno nie narodziła się jeszcze jakaś nowa wyraźna jakość i nie można odpowiedzialnie twierdzić, iż szkoła jest obecnie w skali masowej silnym ogniwem odgrywającym dużą rolę w promowaniu pożądanych zmian społecznych. Spore nadzieje, zwłaszcza wśród polityków rządzącej koalicji i kierownictwa Ministerstwa Edukacji Narodowej, budzi rozpoczęta w 1999 r. reforma szkolnictwa. Czy ma to jednak pokrycie w istocie wprowadzanych zmian i w szansach na powodzenie dalszych przedsięwzięć? Książka ta zawiera zbiór moich rozpraw i studiów, które odnoszą się do przemian polskiego systemu edukacji w latach dziewięćdziesiątych. Siedemnaście różnych opracowań mieści się w czterech grupach tematycznych. Pierwsza z nich zawiera ogólną charakterystykę przemian edukacyjnych w Polsce w okresie transformacji ustrojowej na tle standardów i tendencji charakterystycznych dla krajów Unii Europejskiej oraz założeń przedsięwzięć reformatorskich. W części drugiej te same zagadnienia omawiane są przez pryzmat ocen dokonywanych przez nauczycieli i dyrektorów szkół. Ich punkt widzenia z pewnością jest obarczony jakąś dozą subiektywizmu, ale na pewno nie może być lekceważony. Trzecia część nawiązuje do tematyki przedstawionej w książce Młodzież wobec wartości. Prezentowana jest w niej analiza systemu wartości uczniów w ujęciu umożliwiającym dokonanie porównań z systemem wartości nauczycieli i rodziców tych uczniów. W części czwartej omawiane są niektóre zagadnienia związane z funkcjonowaniem współczesnej rodziny i zjawiskami kryzysowymi ogarniającymi tę instytucję. Całość zamykają rozważania odnoszące się do poszukiwania pedagogiki adekwatnej do sytuacji w polskim społeczeństwie, charakterystycznej dla przełomu tysiącleci.

The book comprises a multilateral analysis of the educational changes taking place in Poland in the 1990ies. It consists of four parts. The first comprises a general study on the transformations in the educational system. The author characterises here the starting point on the verge of the system transformations, presents the legal modifications related to the education, discusses the problems of the conversion as well as the current project of a complex school reform. Part two presents the results of the research on the opinions of teachers and principals, regarding the education in Poland and the current trends of changes in this field. For a direct, every-day participation of the respondents in the process of the education of children and youth, their professional skills, evaluation of the educational situations and phenomena, performed by this group under investigation, those results are worth paying attention to. Part three discusses the results of the research on the system of values of teachers, parents and schoolchildren. It enables a comparison of the similarities and differences in the hierarchy of the values of the said groups of respondents, and generally speaking - an examination of a large number of educational aspects of social consciousness. Part four deliberates the problems of one of the most important educational institutions - the family. The author presents the menaces to the educational functions of the family and the educational consequences of the parents’ unemployment. The work is concluded in part five, entitled ’What pedagogy? Here is analysed the aftermath of a new social and economic situation in Poland for the sciences of education, challenges of social pedagogy in the time of the system transformation, reciprocal relations between pedagogy and educational policy, finally, the consequences of the educational challenges of the contemporary world affecting the work of a university level school teacher.